Ἅγιος Κοσμᾶς

    Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἐγκατέλειψε τό ῎Ορος καί βγῆκε νά κηρύξει στούς ὑπόδουλους ῞Ελληνες τότε πού οἱ Τοῦρκοι τούς ἐξανάγκαζαν ἀκόμη καί ὁμαδικά νά ἐξισλαμισθοῦν, οἱ μισσιονάριοι ὀργίαζαν καί οἱ ῾Εβραῖοι βυσσοδομοῦσαν. Πρωταρχικό μέλημά του ὑπῆρξε ἡ παιδεία τοῦ Γένους. «᾿Ανοίξατε σχολεῖα», δίδασκε. «Νά σπουδάζετε καί σεῖς, ἀδελφοί μου, νά μανθάνετε γράμματα ὅσον μπορεῖτε... Καλύτερον, ἀδελφέ μου, νά ἔχῃς ἑλληνικόν σχολεῖον εἰς τήν χώραν σου, παρά νά ἔχῃς βρύσες καί ποτάμια». Γιά τό λόγο αὐτό ρωτοῦσε τούς μεγάλους κάθε χωριοῦ· «῎Εχετε σχολεῖον ἐδῶ εἰς τήν χώραν σας νά διαβάζουν τά παιδιά; - Δέν ἔχομεν, ἅγιε τοῦ Θεοῦ. - Νά μαζευθῆτε ὅλοι νά κάμετε ἕνα σχολεῖον καλόν, νά βάλετε καί ἐπιτρόπους νά τό κυβερνοῦν, νά βάνουν διδάσκαλον νά μανθάνουν ὅλα τά παιδιά γράμματα, πλούσια καί πτωχά». Τό ἐρώτημα ἀμείλικτο συντάραζε τίς συνειδήσεις. «Διατί, ἅγιοι ἱερεῖς καί τίμιοι προεστῶτες, δέν ἑρμηνεύετε τά εὐλογημένα μας ἀδέλφια νά στερεώνωσι καί νά βάνωσιν εἰς κάθε χωρίον σχολεῖον, νά μανθάνουν τά παιδιά γράμματα, νά γνωρίζουν τό καλόν καί τό κακόν;». Πρῶτος ἀπό ὅλους -πρίν ἀπό τή Γαλλική ᾿Επανάσταση- ἐμπνεύσθηκε καί ἐπέβαλε τή γενική καί τή δωρεάν παιδεία ἐπιστρατεύοντας ὡς δασκάλους τούς ἱερεῖς καί ὕστερα ὅσους γνώριζαν γράμματα· δέν ἔπρεπε νά τά κρατήσουν μόνον γιά τόν ἑαυτό τους.
    Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁραματίστηκε μία Παιδεία ἀνθρωποπλαστική, τῆς ὁποίας σκοπός θά ἦταν ἡ ἀληθινή μόρφωση καί ἡ πνευματική καλλιέργεια· «Δέν βλέπετε ὅτι ἀγρίεψε το Γένος μας ἀπό τήν ἀμάθειαν καί ἐγίναμεν ὡσάν θηρία;». Δέν ἤθελε μία Παιδεία ἄνυδρη καί ἀνούσια, ἀναμεταδότρια στείρων γνώσεων, ἀλλά Παιδεία χριστοκεντρική, ὀρθοδοξοκεντρική, ξένη πρός τά ἄθεα γράμματα τῆς ῾Εσπερίας, καί σχολεῖα πού θά λειτουργοῦν ὡς θερμοκήπια ἀρετῆς καί χριστιανικῆς ζωῆς· «Τήν ἀγάπην -λέγει- ἐπειδή δέν ἠξεύρετε, πρέπει, παιδιά μου, νά στερεώνετε σχολεῖα, διατί πάντα εἰς τά σχολεῖα γυμνάζονται οἱ ἄνθρωποι καί ἠξεύρουν καί μανθάνουν τό τί ἐστι Θεός, τό τί εἶναι οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, τί εἶναι οἱ καταραμένοι δαίμονες καί τό τί εἶναι ἀρετή τῶν δικαίων. Τό σχολεῖον φωτίζει τούς ἀνθρώπους».
    Εἶναι γνωστό ὅτι μέ τά ἀφυπνιστικά κηρύγματά του ἱδρύθηκαν 1.100 σχολεῖα κατώτερα κοινά καί 210 ἀνώτερα «ἑλληνικά». ᾿Ονομάστηκαν ἔτσι, ἐπειδή διδασκόταν σ᾿ αὐτά κυρίως ἡ ἀρχαία ἑλληνική γλώσσα. ᾿Αγωνίστηκε νά καθιερώσει τήν ἑλληνική Παιδεία, ὄχι βέβαια γιά λόγους σοβινιστικούς, ἀλλά διότι μέ παρρησία δίδασκε ὅτι «ἡ ᾿Εκκλησία μας εἶναι εἰς τήν ἑλληνικήν. Καί ἄν δέν σπουδάσῃς τά ῾Ελληνικά, δέν ἠμπορεῖς νά καταλάβῃς ἐκεῖνα πού ὁμολογεῖ ἡ ᾿Εκκλησία μας». ῎Ηθελε σχολεῖα πού θά συντελοῦσαν «εἰς τήν διαφύλαξιν τῆς πίστεως καί ἐλευθερίαν τῆς πατρίδος». Πράγματι ἡ φωτεινή του δράση ἔσχισε τά ἐρεβώδη σκότη· ὑπῆρξε προάγγελος τῆς λευτεριᾶς, ἀληθινός ἐπαναστάτης καί οὐσιαστικός ἀνανεωτής· εὔστοχα χαρακτηρίστηκε «ὁ μεγαλύτερος μετά τήν ἅλωση ῞Ελληνας».

Ἅγιος Νικόδημος

    Ὁ ἅγιος Νικόδημος, ὁ κορυφαῖος τῶν κολλυβάδων, ἀπολογητής καί ὁμολογητής, ἔμαθε τά πρῶτα γράμματα στή Νάξο ἀπό τόν Χρύσανθο ᾿Εξωχωρίτη, τόν κατά σάρκα ἀδελφό τοῦ Πατροκοσμᾶ. Προικισμένος μέ μοναδική χαρισματική μνήμη, κράτησε στούς ὤμους του τό Γένος μας συνεχίζοντας τό ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ.
    Στήν ἐποχή του ὁ Κοραῆς ἐπηρεασμένος βαθύτατα ἀπό τό πνεῦμα τοῦ Διαφωτισμοῦ καί τῆς Γαλλικῆς ᾿Επανάστασης ἤθελε μέ τή μετακένωση τῆς προγονικῆς σοφίας νά συνδέσει τούς συγχρόνους του ῞Ελληνες μέ τό ἀρχαῖο παρελθόν, ἀδιαφορώντας γιά τό ἐνδιάμεσο Βυζάντιο-Ρωμανία. ῾Ο ἅγιος Νικόδημος ἔχοντας ἀνδρωθεῖ μέσα στήν ἑλληνορθόδοξη παράδοση, βαθύς γνώστης τῆς σοφίας τῶν πατέρων, δέν ἀντιτάχθηκε στό αἴτημα τοῦ καιροῦ του γιά ἀναγέννηση· φρονοῦσε ὅμως ὅτι ἔπρεπε αὐτή νά ἀκολουθήσει ἄλλο δρόμο καί νά ἐπιτευχθεῖ μέ πνευματικά μέσα. ῾Ως παιδαγωγός ἐντόπισε τό φοβερό ἔλλειμα γνώσεων τοῦ λαοῦ σχετικά μέ θεολογικά θέματα. Δέν ἀγνοοῦσε τή θύραθεν σοφία, τήν ἐπίγεια, ἐξάλλου διέθετε μοναδική ἀρχαιογνωσία καί ἀξιοζήλευτη γλωσσομάθεια· προτιμοῦσε ὅμως τήν κατά Θεόν σοφία, τήν ἄνωθεν κατερχομένη καί τοποθετοῦσε τόν θεῖο λόγο ἐπάνω ἀπό τόν ὀρθό τῶν Διαφωτιστῶν. Δέν ἤθελε μία Παιδεία ἄθεη καί λογοκρατούμενη, ἀλλά Παιδεία, πού θά μετέδιδε ὁλόκληρη τήν παράδοση τοῦ Γένους καί ὄχι ἀποσπάσματά της. «῾Ο ἐδικός σας πλοῦτος εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός, ἡ ἐδική σας δόξα εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς, ἡ ἐδική σας ἡδονή εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς, ὅλη σας ἡ ζωή εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς», προέτρεπε. Δέν ἀπέρριπτε τήν ἐπιστήμη· διακήρυττε ὅμως τήν ἀνάγκη τῆς σωστῆς χρήσης της, ὥστε νά ἀποφευχθεῖ ἡ καθολική ὑποταγή σ᾿ αὐτήν.
    Ἔτσι φρόντισε γιά τήν ἐκλαΐκευση τῆς ἐκκλησιαστικῆς διδασκαλίας καί τήν ἀναγωγή της στήν πατερική παράδοση, ἀφοῦ προηγουμένως τήν ἀπάλλαξε ἀπό τίς προλήψεις, τίς δεισιδαιμονίες καί τήν τυπολατρία. Τόνωσε τή λειτουργική καί πνευματική ζωή καί ἀνατροχιοδρόμησε τήν ὀρθόδοξη ζωή στά ἴχνη τῆς Παράδοσης σύμφωνα μέ τά πατερικά κριτήρια τῆς ᾿Ορθοδοξίας. «Φυλαχθῆτε νά μήν ἀρνηθῆτε τήν ὀρθόδοξον πίστιν σας», τόνιζε.
    Ἡ ἡγετική θέση τοῦ ὁσίου στό κολλυβαδικό κίνημα, τό ὀγκωδέστατο συγγραφικό του ἔργο, ἡ σοφία καί ἡ ἀρετή του τόν ἀνέδειξαν πράγματι μεγάλο Διδάσκαλο τοῦ Γένους καί φάρο φωτεινό. Χωρίς τήν προσφορά τοῦ ἁγίου Νικοδήμου καί γενικότερα τῶν κολλυβάδων, ὁ Διαφωτισμός θά εἶχε βαθύτερα ἐπηρεάσει τό δοῦλο γένος καί τή μητέρα μας ᾿Εκκλησία. Συνετέλεσε πράγματι στήν πνευματική ἀφύπνιση τοῦ ὑπόδουλου ῎Εθνους, τό ὁποῖο στή συνέχεια θά ἀναζητοῦσε τήν ἐθνική του λευτεριά. Τά «ἐαρινά» καί «μυρίπνοα ἄνθη καί ρόδα τοῦ Παραδείσου», οἱ νεομάρτυρες τῶν ὁποίων τίς θυσίες ἐξυμνεῖ στό «Νέον Μαρτυρολόγιον», ὑπῆρξαν «μέσα εἰς τό ψηλαφητόν σκότος φῶτα λαμπρότατα, ἐν τῷ καιρῷ τῆς αἰχμαλωσίας» ἐλευθερία, παιδευτικά πρότυπα γιά τούς δοκιμαζόμενους συμπατριῶτες τους. Μέ τή λεβέντικη ὁμολογία τους «Χριστιανός εἶμαι, δέν τουρκεύω», τή σθεναρή τους ἀντίσταση στό «Μωαμετισμόν» καί τό μαρτυρικό τους αἷμα χειραγώγησαν τό Γένος ἀπλανῶς πρός τήν παλιγγενεσία. 
    Μόλις ὅμως ἀπελευθερωθήκαμε, λησμονήσαμε τά μηνύματα τῶν μεγάλων μας εὐεργετῶν καί οἰκοδομήσαμε τό νεοελληνικό μας κράτος κατά τίς ἐπιταγές τῶν φώτων τῆς ῾Εσπερίας, δουλικά ἐξαρτημένο ἀπό τή Δύση σέ ὅλους τούς τομεῖς καί κυρίως στό χῶρο τῆς Παιδείας. Σήμερα, πού, ἀποστασιοποιημένοι ἀπό τή διδασκαλία τοῦ Πατροκοσμᾶ καί τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, βλέπουμε τά σχολεῖα μας εὐκαίρως ἀκαίρως κλειστά λόγῳ καταλήψεων, εἶναι καιρός νά ἀξιολογήσουμε τούς καρπούς τῆς ἀφροσύνης μας. Ποῦ εἶσαι, ἅγιε Κοσμᾶ κι ἐσύ ἅγιε Νικόδημε, νά δεῖς πῶς στίς μέρες μας οἱ γραικύλοι «καντηλοσβῆστες» ἀποκόπτουν τήν Παιδεία μας ἀπό τίς ρίζες της, πῶς «τά ἄθεα γράμματα ὑφαίνουν τό σάβανο τοῦ Γένους»!

Εὐδοξία Αὐγουστίνου
Φιλόλογος - Θεολόγος

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ

ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

Γράμμα σ' ἕναν νέο

 Ἀγαπητό μου παιδί,
 Εἶχα καιρό νά διαβάσω στόν τοῖχο σύνθημά σου, καί φοβήθηκα μήπως ἀπόκαμες στόν ἀγώνα σου. Ὅμως τώρα τελευταῖα ἀντίκρυσα δυό τρία πού θεώρησα ἄξια γιά σχολιασμό. Γράφεις κάπου:
 «Τό κεφάλαιο δέν ἔχει πατρίδα. Ἐμεῖς γιατί νά ἔχουμε;».
 Ἀσφαλῶς τό κεφάλαιο, οἱ κεφαλαιοκράτες ὀρθότερα, δέν ἔχουν πατρίδα. Ὅμως καί αὐτοί, καθώς τά χρήματά τους εἶναι κατατεθημένα σέ κάποια διεθνῆ τράπεζα, ἀσφαλῶς καί θά νοιάζονται, καί μάλιστα πολύ, γιά τήν εἰρήνη καί τήν εὐστάθεια στή χώρα πού στηρίζει τήν τράπεζα. Δέν ἀξίζει νά ἀσχοληθοῦμε τόσο μέ τήν κοινή καί ἀπό χρόνων ἀρκετῶν διαπίστωση, ὅσο μέ τό ἐρώτημα πού θέτεις: «Γιατί νά ἔχουμε ἐμεῖς πατρίδα;». Θά μποροῦσα νά σοῦ ἀπαντήσω: «Διότι ἁπλούστατα, δέν ἔχουμε κεφάλαιο». Ὅμως, κρίνω πώς χρειάζεται κάποια βαθύτερη διερεύνηση.
  Ἐνῶ καταλαβαίνουμε πολύ καλά, μέσα ἀπό τήν καθημερινή ἀναφορά στήν πορεία τῆς οἰκονομίας καί τοῦ χρηματιστηρίου, τί εἶναι κεφάλαιο, δέν γνωρίζουμε τί εἶναι πατρίδα. Ἡ ἀναφορά στήν ἔννοια αὐτή ἔχει καταστεῖ σπανιότατη. Μάλιστα, πολλοί ἰσχυροί μέ πρόσβαση σέ διάφορες ἐξουσίες, καί ἰδίως αὐτή τῶν ΜΜΕ, ἔχουν ποινικοποιήσει τόν πατριωτισμό, ταυτίζοντάς τον δολίως μέ τόν ἐθνικισμό, γιά νά μήν τολμᾶ κάποιος νά ὑπερασπιστεῖ τήν πατρίδα του. Καί εἶναι ἐντυπωσιακό πῶς δέν πρόσεξες ὅτι στό θέμα αὐτό συμπλέεις μ᾿ αὐτούς πού ὑποτίθεται πώς πολεμᾶς. Ἄκουσες μήπως, παιδί μου, κάποιον κεφαλαιοκράτη ἤ κάποιον δορυφόρο του νά μιλάει ὑποκριτικά γιά τήν πατρίδα καί δυσανασχέτησες; Οἱ ἰσχυροί ἔχουν ξεγράψει ἀπό τό λεξιλόγιό τους αὐτή τή λέξη. Προβάλλοντας εὐκαίρως ἀκαίρως κάποιον κοσμοπολίτικο διεθνισμό, καταφανῶς δουλικό ἔναντι τῶν ἰσχυρῶν τοῦ κόσμου, συναγωνίζονται στόν εὐτελισμό τῆς παράδοσης καί τῆς πατρίδας.
 Ἐσύ, ὅπως κι ἐγώ, σέ ἀντίθεση μέ τούς κεφαλαιοκράτες, ἔχουμε τήν ἀνάγκη τῆς πατρίδας, ἀλλά καί ἡ πατρίδα ἔχει τή δική μας ἀνάγκη. Τί εἶναι ὅμως πατρίδα;
 Πατρίδα εἶναι τά βράχια τοῦ Ταΰγετου πού οἱ τριακόσιοι μέ τόν Λεωνίδα, πιστοί στό νόμο τῆς Σπάρτης, ὑπερασπίστηκαν στίς Θερμοπύλες, ἐνῶ θά μποροῦσαν νά ὑποταχθοῦν στόν Πέρση, ἐξαργυρώνοντας τήν ἐλευθερία τους μέ ἀνατολίτικη χλιδή. Καί πέρα ἀπό τόν Ταΰγετο, εἶναι ὅλα τά βράχια ὅπου στό διάβα τῶν αἰώνων ὄρθωσαν τό ἀνάστημά τους παλληκάρια, γιά νά ἀποκρούσουν τόν κάθε ἐπίβουλο. Θά ταίριαζε στό χαρακτήρα σου νά τούς χαρακτηρίσεις ἀνόητους; Καί σάν ἡ πατρίδα σέ καλέσει, θά πάρεις καί σύ τό πρῶτο ἀεροπλάνο, ὅπως οἱ κεφαλαιοκράτες, γιά νά σωθεῖς; Καί δέν θά εἶσαι τότε καί σύ ἕνας ἀπό τούς προνομιούχους πού πολεμᾶς;
 Πατρίδα εἶναι οἱ «πέτρες» πού ὁ Μακρυγιάννης ὁρμήνευε τούς συναγωνιστές του νά μήν τίς πουλοῦν στούς ξένους, ὅσα κι ἄν τούς δώσουν. Βέβαια, σήμερα ἀκοῦς γιά διάφορες ἰδιωτικές συλλογές καί γιά ἀρχαιοκάπηλους πού πλουτίζουν μέ τίς λαθρανασκαφές. Ἄν ἐπιτρεπόταν ἡ ἀνασκαφή καί ἡ ἐμπορία, θά ἔσπευδες νά ἐπωφεληθεῖς τῆς εὐκαιρίας;
 Πατρίδα εἶναι τό ἐκκλησάκι πού οἱ πρόγονοί μας ἔκτισαν στό ὄνομα ἑνός νεομάρτυρα μέ μύριες ὅσες στερήσεις καί τό ἔκαναν κέντρο τῆς ζωῆς τους σέ δύσκολες ἐποχές γιά τούς ἴδιους. Ὁ μάρτυρας αὐτός μέ τή θυσία του ἀνέστειλε τό κύμα τοῦ ἐξισλαμισμοῦ καί τόνωσε τή διάθεση τῶν σκλαβωμένων νά ἀντέξουν τίς ἀτιμώσεις καί νά μήν ὑποκύψουν. Ἄν σέ συλλάμβαναν σήμερα καί διέτρεχες τόν κίνδυνο, πού δέν διατρέχεις βέβαια, νά ἐξαναγκασθεῖς νά ἀποκηρύξεις τά συνθήματά σου, θά τά ἀποκήρυσσες; Σέ κάποιες ἁγιογραφίες ἔχουν τυφλωθεῖ τά μάτια τῶν ἁγίων ἀπό τό ξίφος τοῦ κατακτητῆ ἤ ἔχουν χαραχθεῖ ἀρχικά ὀνομάτων στό πλάι μιᾶς καρδούλας -ὑπόσχεση αἰώνιας ἀγάπης- ἀπό παιδιά πού σάν καί σένα δέν διδάχθηκαν οὔτε γιά πατρίδα οὔτε γιά πίστη. Αἰσθάνεσαι ὑπερήφανος πού οἱ νέοι μας ἔχουν ξεπεράσει τόν κατακτητή στή μανία καταστροφῆς τῆς παράδοσης;
 Πατρίδα εἶναι ὁ παιδότοπος τῶν παιδικῶν μας χρόνων μέ τίς μύριες ὅσες ἀναμνήσεις εὐτυχισμένων παιδικῶν στιγμῶν. Ἀλλά τί σοῦ γράφω; Ἐσύ μπορεῖ νά γεννήθηκες στή φυλακή ἑνός διαμερίσματος. Τότε, ἔστω, εἶναι ἡ πλατειούλα πού γλύτωσε ἀπό τήν ἐπέλαση τῆς βαρβαρότητας. Στά λίγα δένδρα της κάποια σπουργίτια θά ἄκουσες νά τιτιβίζουν.
 Ἄν εἶχες τήν τύχη νά σέ συντροφεύσει παππούς ἤ γιαγιά, τότε πολλά θά σοῦ ἔχουν διηγηθεῖ ἀπό τόν ὄμορφο κόσμο πού χάθηκε κάτω ἀπό τίς ἑρπύστριες τοῦ τεχνολογικοῦ «πολιτισμοῦ»! Πατρίδα εἶναι κι αὐτοί οἱ γέροι, πού οἱ φορεῖς τοῦ κοσμοπολίτικου διεθνιστικοῦ πνεύματος θεωροῦν παρείσακτους καί ἀπωθοῦν στούς οἴκους εὐγηρίας τῶν πολιτισμένων!
 Πατρίδα εἶναι οἱ γονεῖς σου, πού μοχθοῦν ὁλημερίς γιά νά μή σοῦ λείψει τίποτε. Πατρίδα εἶναι καί τ᾿ ἀδέλφια σου, πού ἡ παρουσία τους ζεσταίνει τό σπιτικό σας. Μονάχα σάν καταληφθεῖ κάποιος ἀπό τήν ἀπληστία τῶν πλουσίων καί κάνει ὄνειρο τῆς ζωῆς του νά τούς μοιάσει, τότε βρίσκει χωρίς νόημα τήν οἰκογενειακή του ζωή.
 Τέλος, σέ παραπέμπω γιά ἕνα εἰδικότερο μάθημα στούς συμπατριῶτες μας ἀπανταχοῦ τῆς γῆς καί στούς μετανάστες στή χώρα μας. Αὐτοί ξέρουν πολύ καλύτερα ἀπό μένα τί εἶναι πατρίδα.
 Ἀγαπητό μου παιδί, κατανοῶ τήν ἀντίδρασή σου σέ ἕναν κόσμο πνιγμένο στήν ὑποκρισία. Ὅμως, ὁ καθένας μας ἔχει τήν ἱκανότητα νά διακρίνει τό ὡραῖο, τό ὑψηλό μέ τή διαχρονική ἀξία, ἀπό τό κίβδηλο καί ἀπατηλό. Μήν πέφτεις στήν παγίδα, πού τόσο ἔντεχνα σοῦ ἔχουν στήσει. Ἄν ἀρνηθεῖς τήν πατρίδα σου, τότε, ἐνῶ θά ἔχεις ὑποδουλωθεῖ στούς ἐχθρούς της, θά ζητωκραυγάζεις γιά τήν ἐλευθερία σου.

Πρόβλημα ἤ εὐθύνη;  

  Ἡ ἱστορία εἶναι ἕνας καλός σύμβουλος γιά τά θέματα τοῦ σήμερα. Κι ἄν δέν προσφέρει λύση γιά τά συγκεκριμένα προβλήματα, τοὐλάχιστον διευκολύνει γιά νά τά μελετήσουμε ἀπό μία πληρέστερη ἄποψη, πιό σφαιρικά.
  Τί λέει λοιπόν ἡ ἱστορία γιά τή διαγωγή καί συμπεριφορά τῶν νέων, πού συχνά σήμερα στενοχωροῦν τούς μεγάλους; Εἶναι ἐνδιαφέρουσα μία σταχυολόγηση ἀπόψεων ἀπό τή διαδρομή τῶν τελευταίων 5000 ἐτῶν.
 «Αὐτή ἡ νεολαία εἶναι χαλασμένη ἀπό τό βάθος τῆς καρδιᾶς. Οἱ νέοι εἶναι κακοποιοί καί ὀκνηροί. Δέν θά εἶναι ποτέ ὅπως ἡ νεολαία ἄλλων ἐποχῶν. Οἱ σημερινοί δέν θά εἶναι ἱκανοί νά διατηρήσουν τόν πολιτισμό μας» (Ἐπιγραφή σ᾿ ἕνα ἀγγεῖο τῆς Βαβυλῶνος, 3000 π.Χ.).
 «Ὁ κόσμος μας ἔφθασε σ᾿ ἕνα στάδιο κρίσιμο. Τά παιδιά δέν ἀκοῦνε πλέον τούς γονεῖς τους. Τό τέλος τοῦ κόσμου δέν μπορεῖ νά εἶναι μακριά». (Ἱερογλυφική ἐπιγραφή αἰγύπτιου ἱερέα, περίπου τό 2000 π.Χ.).
 «Ἄν ἡ σημερινή νεολαία πάρει στά χέρια της τήν ἐξουσία αὔριο, δέν ἔχω πιά καμιά ἐλπίδα γιά τό μέλλον τῆς χώρας μας, γιατί αὐτή ἡ νεολαία εἶναι ἀνυπόφορη, ἀσυγκράτητη, ἁπλῶς τρομερή» (Ἡσίοδος, γεννήθηκε περίπου τό 758 π.Χ.).
 «Ἡ νεολαία μας ἀγαπᾶ τήν πολυτέλεια· εἶναι κακοαναθρεμμένη· περιπαίζει τήν ἐξουσία καί δέν ἔχει κανένα εἶδος σεβασμοῦ γιά τούς παλαιότερους. Τά παιδιά μας σήμερα εἶναι τύραννοι. Δέν σηκώνονται ὅταν ἕνας ἡλικιωμένος μπαίνει σέ μιά αἴθουσα. Ἀπαντοῦν στούς γονεῖς τους καί εἶναι, ἁπλούστατα, κακά» (Σωκράτης, 470-399 π.Χ.).
 «Ὁ πατέρας φοβᾶται τά παιδιά του. Ὁ γιός θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἴσο μέ τόν πατέρα του καί δέν ἔχει γιά τούς γονεῖς του οὔτε σεβασμό οὔτε φόβο. Αὐτό πού θέλει εἶναι νά εἶναι ἐλεύθερος. Ὁ δάσκαλος φοβᾶται τούς μαθητές του. Οἱ μαθητές γεμίζουν μέ προσβολές τόν δάσκαλο. Οἱ νέοι θέλουν ἀμέσως τή θέση τῶν μεγαλυτέρων. Οἱ μεγαλύτεροι, γιά νά μή φανοῦν καθυστερημένοι ἤ δεσποτικοί, συμφωνοῦν σ᾿ αὐτή τήν παραίτηση» (Πλάτων, 428-348 π.Χ. Πολιτεία, Βιβλίον VΙΙΙ).
 Ἡ ὁμολογημένα προβληματική διαγωγή τῶν νέων ἐπισημαίνει τήν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς τους. Κι ἐδῶ τό βάρος πέφτει στούς μεγάλους...

Ἀπολύτρωσις 52 (1997) 181

   Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ πιό ὄμορφη ἡλικία τῆς νιότης, κι ὅμως ἐμεῖς οἱ γονεῖς τή βιώνουμε σάν πρόβλημα πού μᾶς βάζει σέ ἀγωνία, μᾶς πληγώνει πολλές φορές καί μᾶς γεμίζει ἐρωτηματικά: Καλά, ἐμεῖς δέν περάσαμε ἐφηβεία; Κι ὅμως... καί τούς γονεῖς μας ἀκούγαμε καί ἀπό νωρίς μαζευόμασταν στά σπίτια μας. Τώρα ὅμως λέξη δέν τολμοῦμε νά ποῦμε καί δές πῶς μᾶς ἀπαντοῦν. Ὅσο γιά τίς ὧρες πού γυρίζουν στό σπίτι μετά ἀπό μία νυχτερινή διασκέδαση... ὅλο τό βράδυ σέ ἀγωνία γιά νά ὑποδεχτοῦμε τόν/τήν κανακάρη/κανακάρισσα, πού χωρίς ἄλλη κουβέντα θά πέσει νά κοιμηθεῖ ὥς τό μεσημέρι. Ποῦ διάλογος, ποῦ ἐπικοινωνία μαζί τους;
   Κι ὅμως, ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ ἡλικία κατά τήν ὁποία τό παιδί μας ἑτοιμάζεται νά μπεῖ στό στίβο τῆς ζωῆς, νά ἀνεξαρτητοποιηθεῖ καί νά ἀναλάβει στά δικά του χέρια τό τιμόνι τῆς πορείας του. Γι᾿ αὐτό εἶναι ὄμορφη ἡλικία. Εἶναι ὄμορφη, ὅταν τό παιδί μας ξέρει νά τή ζῆ, ὅταν ξέρει νά ἐνεργεῖ ὄχι σά μέλος μιᾶς «ἀγέλης», ἀλλά ὅταν ἔχει ὁράματα, θέτει στόχους καί ἀγωνίζεται νά τούς ὑλοποιήσει. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε... τό παιδί μας δέν ἔφτασε ἀπό τό πουθενά στό στάδιο αὐτό. Ἐμεῖς οἱ μητέρες ἐννιά ὁλόκληρους μῆνες τό κυοφορήσαμε, καί εἶναι γνωστό ὅτι τό ἔμβρυο δέχεται τά πρῶτα ἐρεθίσματα ἀπό τή στιγμή τῆς σύλληψής του. Ἀργότερα, μέ τήν ἔνταξή του στήν οἰκογένεια τό παιδί ἀναλαμβάνει ρόλους πού ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τοῦ ἀναθέτουμε. Γίνεται τόσο ὑπεύθυνο ἤ ἀνεύθυνο ὅσο ἐμεῖς τοῦ ἐπιτρέπουμε. Ἀλίμονο, ἄν τό παιδί μας μάθει, ἀπό τήν κούνια του ἀκόμη, ὅτι ὅλοι καί ὅλα στρέφονται γύρω ἀπό αὐτό καί ὅσο εἶναι μικρό ὅλα τοῦ ἐπιτρέπονται· «παιδί εἶναι, δέ βαριέσαι, ὅταν μεγαλώσει θά μάθει...». Μπορεῖ ὁ γεωργός νά πεῖ γιά τό σπόρο πού σπέρνει στό χῶμα «δέ βαριέσαι, σποράκος εἶναι... ὅταν μεγαλώσει θά φροντίσω νά δώσει καλούς καρπούς»; Πόσο ἀργά θά εἶναι τότε... Τό παιδί μας ἀπό μικρό θά μάθει τί τοῦ ἐπιτρέπεται καί τί ὄχι. Ἀπό μικρό χρειάζεται προστατευτικά μέτρα γιά νά ὀρθοποδήσει στή ζωή, καί ὅσο θά μεγαλώνει τόσο λιγότερα θά γίνονται. Ὅταν δέν ἀφήνουμε τό παιδί μας νά κυκλοφορήσει μόνο του σέ δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, χωρίς τή λήψη τῶν ἀπαραίτητων προστατευτικῶν μέτρων, πῶς εἶναι δυνατόν νά μήν πάρουμε ἀνάλογα μέτρα, ὅταν ἀρχίζει νά διασχίζει τόν ταχίστης κυκλοφορίας δρόμο τῆς ζωῆς;
  Θά μάθει νά κινεῖται εὔκολα καί σωστά στή ζωή, ὅταν μάθει μέσα ἀπό τό παιχνίδι ὅτι χρειάζεται ἀγώνας καί συντονισμένη προσπάθεια, προγραμματισμός, σκέψη καί προσεκτικές κινήσεις γιά νά νικήσει. Ὅταν μάθει ὅτι ἡ ζωή δέν παλεύεται μέ τό νά ξαπλώνεις σέ ἕναν καναπέ, νά πατᾶς τά πλῆκτρα ἐνός τηλεχειριστηρίου περιμένοντας ἀπό τούς ἄλλους νά σοῦ φέρουν ἐκεῖ τό φαγητό ἤ τό νερό, ἀλλά ὅταν κι ἐσύ συμβάλλεις στό νά σταθεῖ ὄρθιο τό σπιτικό.
 Ἀρωγός καί σύμμαχος σέ αὐτή μας τήν προσπάθεια εἶναι ἡ σύνδεση τοῦ παιδιοῦ μας μέ ἄλλα παιδιά πού ἔχουν τούς ἴδιους στόχους, τά ἴδια ὄνειρα, τά ἴδια ἰδανικά, προκειμένου νά μή νιώσει περιθωριοποιημένο καί ἀποκομμένο ἀπό τά παιδιά τῆς ἡλικίας του. Τέτοια παιδιά θά βρεῖ μέσα στίς χριστιανικές ὁμάδες. Μαζί τους θά χαράξει κοινή πορεία πλεύσης πρός τόν οὐρανό. Θά χαρεῖ τίς ὄμορφες στιγμές τῆς νιότης του καί θά ἀντλήσει δύναμη γιά νά ἀντισταθεῖ στά ὀργανωμένα συμφέροντα πού τό θέλουν ἀνελεύθερο, ὑποταγμένο στόν «σύγχρονο τρόπο ζωῆς καί διασκέδασης». Ἄς μή φοβόμαστε! Τό παιδί μας μέ τήν ἔνταξή του σέ μιά χριστιανική ὁμάδα δέν πρόκειται νά «καλογερέψει», ἄν δέν εἶναι «δεδομένο ἄνωθεν». Θά μάθει νά ἀντιμάχεται σέ ὅλα ἐκεῖνα πού προσπαθοῦν νά ἀπομυζήσουν τούς ὄμορφους χυμούς τῆς νιότης του, νά τοῦ στερήσουν τό δικαίωμα νά ὁρίζει τό ἴδιο τή ζωή του, νά χαίρεται τήν ἐλευθερία του καί νά μήν ἐπιτρέψει νά τό πετάξουν σέ μιάν ἄκρη ἀδύναμο καί ἀπογοητευμένο.
  Ὅταν τό παιδί μας ἀσφαλιστεῖ στήν ἀγκαλιά τῆς χριστιανικῆς ὁμάδας, περιφρουρηθεῖ ἀπό τήν ἀγάπη τῶν ἀδελφῶν, θά γίνει δυνατό, θά γίνει λεβέντης. Θά εἶναι ἕτοιμο σάν ὑψιπέτης ἀετός νά ἀνοίξει τίς φτεροῦγες του γιά νά πετάξει σέ νέους κόσμους ὄμορφους, σέ κόσμους πού τό ἴδιο ὁραματίζεται. Κι ἐμεῖς ἀπό δίπλα συναγωνιστές καί συμπαραστάτες του, χωρίς πολλές κουβέντες ἀλλά μέ πολλή, πάρα πολλή προσευχή...

Σουλτάνα Τσιάρα - Λιάπτση

- Πῶς τό εἴπατε, κυρία, τό μουσικό ὄργανο τοῦ Δαυΐδ; ρώτησε ὁ Παρασκευᾶς.
 Νωπές ἦταν ἀκόμα οἱ ἐντυπώσεις μας ἀπό τό Μουσεῖο Μουσικῶν Ὀργάνων, πού ἐπισκεφτήκαμε χθές. Ὅλοι προσπαθοῦσαν, καθώς ἀπεικόνιζαν στό μπλόκ ζωγραφικῆς τίς ἐντυπώσεις τους, νά σχεδιάσουν ὅποια ὄργανα τούς ἄρεσαν περισσότερο.
 Στό Μουσεῖο εἴχαμε σταθεῖ, μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, σέ μιά βυζαντινή ἁγιογραφία. Ἕνας ἄνδρας πού στά χέρια του κρατοῦσε ἕνα καλοσκαλισμένο ξύλο μέ πολλές χορδές. Τό στέμμα πού φοροῦσε, δήλωνε τήν ἰδιότητά του.
 - Κι οἱ βασιλιάδες τραγουδοῦν, κυρία; ἐξέφρασε τήν ἀπορία του ὁ Γρηγόρης, κοιτώντας ἔκπληκτος τόν ἀρχαῖο αὐτό βασιλιά.
 - Ὁ βασιλιάς Δαυΐδ, παιδιά, ἔχει μιά πολύ ὄμορφη ἱστορία. Δέν γεννήθηκε βασιλόπουλο. Ἦταν ἕνας ἁπλός βοσκός, πού ἔβοσκε τά πρόβατα τοῦ πατέρα του καί τραγουδοῦσε στόν Θεό μέ τό ψαλτήρι του. Ὁ Θεός τόν εὐλόγησε κι ἔγινε πρόγονος τοῦ Χριστοῦ μας.
 - Πότε προλάβαινε νά πάει στό ὠδεῖο; ρώτησε ἡ Εἰρήνη, πού ἔπαιρνε μαθήματα μουσικῆς προπαιδείας.
 - Θά σᾶς διηγηθῶ τήν ἱστορία του κάποια μέρα στήν τάξη μας, εἶπα καί συνεχίσαμε τήν περιδιάβασή μας στό Μουσεῖο.
 Αὐτά χθές. Σήμερα μέσα στήν αἴθουσα, καθώς ἀλλάζουν μεταξύ τους τίς ξυλομπογιές καί τούς μαρκαδόρους, ρωτώντας ποιό χρῶμα εἶναι τό κατάλληλο, σχολιάζουν ὅ,τι σκέφτεται τό μικρό τους μυαλουδάκι. Ἡ ἐρώτηση τοῦ Παρασκευᾶ ἀνέσυρε ἀπό τό βάθος τῆς μνήμης τους ποικίλες ἀπορίες.
 - Ἐδῶ στό χωριό, κυρία, κανένας βοσκός δέν τραγουδάει, οὔτε παίζει κάποιο μουσικό ὄργανο, εἶπε ὁ Θοδωρής, πού ἡ τοποθεσία, ὅπου βρίσκεται τό σπίτι του, τοῦ δίνει τήν εὐκαιρία ν᾿ ἀπολαμβάνει συχνά ποικίλες βουκολικές εἰκόνες.
 - Ἐγώ τούς ἀκούω πού βρίζουν καί φωνάζουν θυμωμένα στά ζῶα τους, συμπλήρωσε ὁ Στράτος, τό γειτονόπουλό του.
 - Στή Βίβλο, παιδιά, ὑπάρχουν βοσκοί πού ἀγαποῦσαν τόν Θεό, ὅπως ὁ Δαυΐδ.
 - Ξέρω, ξέρω, πετάχτηκε, ὅπως πάντα, ὁ Ἀλέξανδρος. Ὁ Ἄβελ, μοῦ εἶπε ἡ μαμά, ἦταν ὁ πρῶτος βοσκός τῆς γῆς.
 - Καί ὁ Ἄβελ καί ὁ Ἀβραάμ καί ὁ Ἰακώβ καί ὁ Μωυσῆς ἀλλά καί ἀνώνυμοι βοσκοί. Εἶναι οἱ καλοί ποιμένες τῆς Βηθλεέμ. Αὐτοί πού πρῶτοι ἀπ᾿ ὅλους προσκύνησαν τόν νεογέννητο Χριστό.
- Πολύ θά τούς ἀγαπάει ὁ Χριστός τούς βοσκούς, ἔ κυρία; ρώτησε ἡ Ματίνα.
- Ὁ Χριστός ἀγαπᾶ ὅσους εἶναι ἁπλοῖ κι ἀθῶοι σάν ἐσᾶς, καλά μου παιδιά.
- Δηλαδή, μοιάζουμε μέ τούς καλούς ποιμένες; ρώτησε ὁ Δημήτρης.
- Οἱ βοσκοί μοιάζουν μ᾿ ἐσᾶς, παιδιά. Ἄν κρατήσετε αὐτή τήν ἀθώα, παιδική σας καρδιά, ἄν μείνετε κι ὅταν μεγαλώσετε στήν ψυχή σας παιδιά, ὁ Θεός θά σᾶς χαρίσει πολλές καί μεγάλες εὐλογίες ὅπως στόν Δαυΐδ.
 Σᾶς τό εὔχομαι ὁλόψυχα.

  Εἶχε χτυπήσει τό κουδούνι καί κατέβαινα στό ἰσόγειο γιά τό ἑπόμενο μάθημα. Τό τμῆμα τῆς Α´ Λυκείου πού μέ περίμενε ἦταν ἕνα ἀπό τά πιό καλά τμήματα, ὅπως συνηθίζουμε ἐμεῖς οἱ διδάσκοντες νά τά χαρακτηρίζουμε, ὄχι τόσο ὡς πρός τήν ἐπίδοση ὅσο ὡς πρός τή συμπεριφορά. Παιδιά στήν πλειοψηφία τους εὐγενικά καί μέ ἕνα χαρακτηριστικό πού τείνει νά γίνει δυσεύρετο στίς νεαρές ἡλικίες: σχεδόν πάντα χαμογελαστά. Ἤξεραν ἀκόμη νά ἐκφράζουν τή γνώμη τους, πού μπορεῖ νά ἦταν καί διαφορετική ἀπό αὐτή τοῦ καθηγητῆ, πάντα μέ ἁπλότητα καί σεβασμό.
  Αὐτή τή φορά, ὡστόσο, τούς βρῆκα ὅλους ἀναστατωμένους, καί στό βάθος τῆς τάξης διέκρινα μία μαθήτρια μέ σκυμμένο κεφάλι νά προσπαθεῖ νά κρύψει τά δάκρυα της. Ζήτησα νά μοῦ ἐξηγήσουν τί συνέβη καί μοῦ διηγήθηκαν σύντομα τά ἑξῆς: Τήν ὥρα τοῦ διαλείμματος κάποια συνάδελφος ἔκανε μία αὐστηρή πατατήρηση στήν ἐν λόγῳ μαθήτρια γιά τήν ἄσεμνη ἐμφάνισή της συνδυάζοντας μέ ἕνα δεικτικό σχόλιο γιά κάποια περιττά κιλά της. Ἔτσι ἡ μέν μαθήτρια ἔνιωσε ταπεινωμένη, οἱ δέ λοιποί συμμαθητές πού ἔτυχε νά βρίσκονται κοντά τήν ὥρα ἐκείνη θεώρησαν πώς ἡ αὐστηρή παρέμβαση τῆς συναδέλφου «ἔθιγε ὁμαδικά... προσβεβλημένοι.
  Μιά πού ἡ μαθήτρια δέν φαινόταν νά ἔχει διάθεση γιά συζήτηση καί εἶναι ἀλήθεια πώς δέν ἐπιθυμοῦσα ἐκείνη τή στιγμή νά παίξω τό ρόλο τοῦ παρηγορητῆ-προτίμησα νά στρέψω τήν προσοχή μου στό νά κατευνάσω τά πνεύματα τῶν ὑπολοίπων καί νά ἀμβλύνω τό αἴσθημα τῆς ἀγανάκτησης. Τά κατάφερα, ἀφοῦ ὅμως χάθηκε ἡ μισή καί πλέον διδακτική ὥρα.
  Στό ἑπόμενο διάλειμμα εἶχα τήν εὐκαιρία νά διασταυρώσω τά λεγόμενα τῶν μαθητῶν μέ τήν ἐξιστόρηση τῆς ἴδιας τῆς καθηγήτριας πού πρωταγωνίστηκε στό ἐπεισόδιο. Τό γεγονός ἦταν ὄντως ἔτσι ὅπως μοῦ τό εἶχαν περιγράψει τά παιδιά, μόνο πού τώρα τό ἄκουγα συνυφασμένο μέ μιά ἐντελῶς διαφορετική ἄποψη. Ἡ συνάδελφος θεωροῦσε πῶς ἡ αὐστηρή παρατήρηση σέ συνδυασμό μέ τό προσβλητικό σχόλιο «ἔβαλε στή θέση της» τή μαθήτρια καί λειτούργησε παραδειγματικά γιά τούς ὑπόλοιπους, ἐπιφέροντας ἕνα καίριο πλῆγμα στό «θράσος τῶν μικρῶν ἀγενῶν βαρβάρων πού ἀψηφοῦν τούς κανόνες μιᾶς κόσμιας συμπεριφορᾶς».
  Ἄκουγα σκεπτική καί ἄρχισα νά προβληματίζομαι γιά διάφορα θέματα... Καταρχήν συνειδητοποίησα πώς οἱ διηγήσεις τῶν μαθητῶν μας γιά συμβάντα στά ὁποῖα ἐμπλεκόμαστε καί ἐμεῖς συμβαίνει καμιά φορά νά εἶναι ἄκρως ἀληθινές. Συνήθως, πρίν καλά-καλά τίς ἐξετάσουμε καί διερευνήσουμε τά γεγονότα, τίς θεωροῦμε, ἄν ὄχι ἐντελῶς ἀνυπόστατες, σέ μεγάλο βαθμό ἀνακριβεῖς.
  Ἄρχισα ἀκόμη νά προβληματίζομαι γιά τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά ἔπρεπε νά γίνεται ὁποιαδήποτε παρατήρηση. Ἔχει στ᾽ ἀλήθεια νόημα καί φέρνει μόνιμο ἀποτέλεσμα ἄν αὐτή δέν γίνεται μέ ἀγάπη καί πνεῦμα πραότητας; Στό νοῦ μου ἦρθε μιά... καλή συμβουλή ἀπό τόν θεόπνευστο Ἀπόστολο: «μή παροργίζεται τά τέκνα ὑμῶν» (Ἐφ. 6,4). Τί κι ἄν ἀπευθύνεται σέ γονεῖς; Μήπως καί η σχέση διδασκάλου - μαθητῆ δέν εἶναι πρωτίστως πατρική καί μετά συμβουλευτική καί παιδευτική;
  Ὕστερα, πῶς νά ἀπαιτήσουμε ἀπό τούς μαθητές μας κόσμια συμπεριφορά, ὅταν ξέρουμε ὅτι συχνά τό οἰκογενειακό τους περιβάλλον ὄχι μόνο δέν συμβάλλει σ᾽ αὐτή τήν κατεύθυνση, ἀλλά λειτουργεῖ ἀρνητικά; Δέν εἶναι σπάνιες οἱ περιπτώσεις πού οἱ μητέρες τῶν μαθητῶν μας προσέρχονται στό γραφεῖο νά ρωτήσουν γιά την ἐπίδοσή τους και ἀποροῦμε ὅλοι μέ τίς ἐνδυματολογικές τους ἐπιλογές. Καί μέ τί θάρρος νά μιλήσουμε γιά σεμνή ἐνδυμασία καί σωστή συμπεριφορά, ὅταν κι ἐμεῖς οἱ ἴδιοι οἱ διδάσκοντες δέν ἀποτελοῦμε στό σύνολό μας ὑπόδειγμα κοσμιότητας;
  Μήπως τελικά θά ἦταν προτιμότερο νά προσπαθήσουμε νά καλλιεργήσουμε μιά καλαισθησία καί ἕναν σεβασμό σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς συμπεριφορᾶς τῶν μαθητῶν μας, ὄχι τόσο μέ ἐπαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις καί σχόλια, ἀλλά κυρίως μέ τό δικό μας ζωντανό παράδειγμα; Καί μήπως θά ἦταν σοφότερο νά ἐμπλουτίσουμε τίς λίγες, καίριες καί μέ εὐγενεια ἐκφρασμένες συμβουλές καί παραινέσεις μας μέ περισσότερη ἀγάπη καί νά τίς συνοδεύσουμε μέ ...θερμότερη προσευχή;

  Στίς 30 Ἰανουαρίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τή μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, τῶν τύποις πλέον προστατῶν τῆς παιδείας μας. Ἡ προσέλευση τῶν μαθητῶν στή θεία Λειτουργία ἰσχνότατη. Ἡ τριτοβάθμια ἐκπαίδευση ἀπουσιάζει σχεδόν παντελῶς ἀπό τούς χώρους λατρείας. Κάποια μάλιστα ἱδρύματα ὀργανώνουν ἐκδηλώσεις μέ θέματα καί ὁμιλητές ἀσχέτους πρός τό πνεῦμα τῆς ἑορτῆς καί τῶν ἑορταζομένων ἁγίων.
  Ὅλοι μας ἀναγνωρίζουμε ὅτι ἡ κοινωνία μας πορεύεται πλέον πρός τό Γολγοθᾶ χωρίς τήν ἐλπίδα τῆς ἀνάστασης, τήν ὁποία ἐλπίδα ξεριζώσαμε ἤ μᾶς τήν ξερίζωσαν στό ὄνομα τοῦ ὀρθολογισμοῦ. Στίς κατ᾿ ἰδίαν συζητήσεις ἀναγκαζόμαστε νά ὁμολογήσουμε τά ἀδιέξοδα, στά ὁποῖα σερνόμαστε, ἐκφράζουμε τή διακαῆ ἐπιθυμία γιά λύτρωση, κάπου-κάπου ἀγανακτοῦμε ἐναντίον ἐκείνων πού θεωροῦμε ὑπευθύνους γιά τόν ξεπεσμό, δηλαδή ὅλους τούς ἄλλους ἐκτός ἀπό τούς ἑαυτούς μας. Τέλος, προτείνουμε καί λύσεις: πιό αὐστηρούς νόμους, σάν νά μᾶς λείπουν, πιό αὐστηρές ποινές καί τιμωρίες. Γιά θέματα παιδείας δέν ἀρθρώνεται λόγος. Κάποια μουρμουρητά ἀκούγονται γιά θέματα ἐκπαίδευσης, ὅπως γιά ἐκσυγχρονισμό προγραμμάτων, βελτίωση τῆς ὑλικοτεχνικῆς ὑποδομῆς μέ τή διάθεση περισσοτέρων κονδυλίων ἀπό τήν Πολιτεία, καί ἐκεῖ ἐξαντλεῖται τό θέμα. Ἀσφαλῶς μιά ἀπό τίς φοβερότερες συγχύσεις τῶν ἡμερῶν μας εἶναι αὐτή ἀνάμεσα στήν παιδεία καί τήν ἐκπαίδευση.
  Ἡ παιδεία τῶν προγόνων μας εἶχε ὡς σκοπό νά πλάσει τούς χαρακτῆρες τῶν μαθητῶν, ὥστε αὐτοί μεγαλώνοντας νά γίνουν πολίτες «καλοί κἀγαθοί». Βέβαια προσέφεραν καί γνώσεις οἱ διδάσκαλοι κατά τήν ἀρχαιότητα. Γνώριζαν ὅμως ὅτι αὐτό δέν ἦταν τό ἅπαν τῆς προσφορᾶς τους. Καλή εἶναι ἡ προσφορά γνώσεων, ἀφοῦ κατά τόν Ἀριστοτέλη ὁ ἄνθρωπος «φύσει τοῦ εἰδέναι ὀρέγεται». Ἡ γνώση ὅμως δέν σφυρηλατεῖ χαρακτῆρες.
  Τίς θέσεις αὐτές τῶν ἀρχαίων προγόνων μας υἱοθέτησαν στά περί παιδείας θέματα καί οἱ τρεῖς Ἱεράρχες μέ μιά σημαντικότατη διαφορά. Οἱ δάσκαλοι τῆς ἀρχαιότητας πρόβαλλαν ὡς πρότυπο «καλοῦ κἀγαθοῦ» κάποιο ἀφηρημένο, στό ὁποῖο διέκρινε ὁ μαθητής τόν δάσκαλό του τόν ἴδιο ἤ κάποιο ἄλλο πρόσωπο πού ὁ δάσκαλος θαύμαζε, ὄχι ἀπαλλαγμένο ἀπό τά πάθη του τά ἀνθρώπινα καί τίς ἀδυναμίες του. Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες πρόβαλαν μέ τή διδασκαλία τους καί μέ τή στάση ζωῆς τους (τό δεύτερο μᾶς ἀφήνει σήμερα παγερά ἀδιάφορους) τό αἰώνιο πρότυπο, τό θεανθρώπινο, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Μέσα ἀπό τόν εὐαγγελικό καί πατερικό λόγο διαμορφώθηκε τό πλαίσιο παιδείας τῆς ρωμιοσύνης καί μ᾿ αὐτό τό πνεῦμα γαλουχήθηκαν γενιές καί γενιές ἐπί δεκαπέντε καί πλέον αἰῶνες.
  Στή Δύση τά πράγματα ἀκολούθησαν πορεία διαφορετική. Ἐκεῖ ἡ γνώση ἀναδείχθηκε ἀξία καθ᾿ ἑαυτή καί ὄχι μέτρο κρίσεως τῶν ἐνεργειῶν καί παραλείψεων τοῦ προσώπου. Προβλήθηκε μάλιστα αὐτή ὡς ἡ ἀναγκαία προϋπόθεση γιά τήν προσέγγιση πρός τόν Θεό. Ἡ ἀλαζονεία αὐτή τοῦ δυτικοῦ πνεύματος, πού ἀγνόησε τό ρητό τοῦ ἀποστόλου Παύλου «ἡ γνῶσις φυσιοῖ» (Α΄ Κο 8,2), ὁδήγησε σέ μιά ξέφρενη πορεία πρός τήν ἄρνηση τοῦ Θεοῦ μέσῳ τῶν γνώσεων. Ὁ ὀρθολογισμός προβλήθηκε ὡς ἡ πανάκεια τῶν ἀνθρωπίνων προβλημάτων. Μάλιστα στό ὄνομά του ἀπαγορεύθηκε στόν ἐχέφρονα ἄνθρωπο νά ἐκφράζει ἀνησυχίες μεταφυσικῆς τάξεως. Τό πνεῦμα τοῦ λεγομένου «διαφωτισμοῦ» σάρωσε τή Δύση καί εἰσήχθη καί στή χώρα μας, κατά τήν ἐπιθυμία τῶν ἰσχυρῶν «προστατῶν» της καί τῶν δουλοφρόνων τέκνων της. Ἔτσι τή μετέτρεψαν ἀπό παιδεία ἤθους καί φρονήματος σέ ἐκπαίδευση γνωσιοκεντρική, στήν ἀρχή, καί ἄκρως χρησιμοθηρική στή συνέχεια. Μέ τό πνεῦμα αὐτό «μορφώθηκαν» ὅλοι ἐκεῖνοι πού σήμερα πρωταγωνιστοῦν στή διαφθορά καί τό κατρακύλισμα τῆς κοινωνίας. Ὁ Ντοστογιέφσκυ εἶχε γράψει: «Χωρίς Θεό ὅλα ἐπιτρέπονται». Κάποιος ἄλλος, πιό ἔξυπνος, ἀντέκρουσε: «Μορφῶστε τόν ἄνθρωπο καί θά γίνει καλύτερος»! Τώρα ὅλοι εἴμαστε σέ θέση νά ἀποφανθοῦμε ποιός εἶχε δίκιο. Ἄν πράγματι ποθοῦμε νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τό θεσμικό αὐτό πλέγμα διαφθορᾶς, πρέπει νά ἀποδεχθοῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος καί συνάμα ὑπεύθυνος. Δέν ὑπάρχουν κοινωνικοί, οἰκονομικοί ἤ ἄλλου εἴδους νόμοι μέ ἰσχύ ἀνάλογη πρός ἐκείνη τῶν φυσικῶν νόμων. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐκεῖνοι πού διαμορφώνουν τίς κοινωνίες.
  Ἄν εἶναι «καλοί κἀγαθοί», ἡ κοινωνία ἀνθεῖ, καθώς οἱ πολίτες της μορφώνονται μέ ἦθος καί φρόνημα. Ἄν εἶναι κακοί, διαφθείρουν μέ τή σειρά τους τίς νέες γενιές καί ἡ ἐσχάτη πλάνη καθίσταται χείρων τῆς πρώτης. Ναί, οἱ σημερινοί πρωταγωνιστές τῆς διαφθορᾶς ἐκπαιδεύτηκαν μέ βάση πρότυπα διαπαιδαγώγησης ἀρνητικά, ἐχθρικά πρός τήν προγονική πίστη καί τίς παραδόσεις μας. Εἶναι δύσκολο νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι τό κακό δέν θά διορθωθεῖ μέ περισσότερα κονδύλια γιά τήν ἐκπαίδευση;

Σεπτέμβριος! Ἀνοίγουν τά σχολειά
μέ τοῦ Σταυροῦ τή χάρη.
Γιορτάζουνε οἱ μαθητές,
γιορτάζουν κι οἱ δασκάλοι.

  Κάθε Σεπτέμβριο γιορτάζουμε ὅλοι τήν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους. Σίγουρα ὅμως κανείς δέν σκέφτεται ποιός ἐγκαινίασε τούτη τήν ἀρχή, ποιός ἔβαλε τά θεμέλια ἀλλά καί τίς συντεταγμένες τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς μας παιδείας, πού μέ τόσο μένος ὁρισμένοι προσπαθοῦν νά γκρεμίσουν.
  Πολλοί εἶναι αὐτοί πού ἔβαλαν κάποιο λιθάρι στό οἰκοδόμημα τῆς Παιδείας. Αὐτός ὅμως πού τή συστηματοποίησε, τήν ὀργάνωσε καί τήν ἐγκαινίασε εἶναι ὁ γνωστός, ἀλλά καί ἄγνωστος σέ πολλούς, ὁ πρῶτος κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, ὁ κερκυραῖος κόμης Ἰωάννης Καποδίστριας.
  Ὁ μεγάλος αὐτός εὐπατρίδης εἶχε κάνει ὑπόθεση τῆς ζωῆς του τήν περίθαλψη καί τή μόρφωση τῶν νέων τῆς Ἑλλάδος παράλληλα μέ τήν ἀπελευθέρωσή της. «Εἶμαι ἀποφασισμένος νά στηρίξω τήν ἐπανόρθωση τῆς Ἑλλάδος σέ δυό μεγάλες βάσεις, τήν ἐργασία καί τή στοιχειώδη ἐκπαίδευση», ἔγραφε στόν φίλο του Ἔϋναρντ.
  Ὅταν ἔγινε κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, τό θέμα τῆς Παιδείας ἀποτέλεσε τήν κορωνίδα στή σκέψη καί στά ἔργα του. Πίστευε πώς «ὁ πιό πολύτιμος θησαυρός πού ἔχει ἡ πατρίδα εἶναι οἱ νέοι, τῶν ὁποίων ἡ καλή ἀγωγή θά ἀποτελέσει τή γωνιαία πέτρα τῆς τιμῆς καί τῆς εὐτυχίας τοῦ γένους μας». Ὡς κύριους ἄξονες τῆς Παιδείας πρότεινε τήν ἑλληνική παράδοση καί τήν ὀρθόδοξη πίστη.
   Νεαρός ἀκόμα, ὅταν πρωτομπῆκε στόν πολιτικό στίβο ὡς γραμματέας τῆς ἐπικράτειας τῶν Ἰονίων Νήσων, δραστηριοποιήθηκε ἔντονα γιά τή μόρφωση ὅλων τῶν παιδιῶν ἀνεξάρτητα ἀπό τήν κοινωνική τους προέλευση, καθώς καί γιά τήν καθιέρωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ὡς ἐπίσημης γλώσσας τῆς Ἑπτανήσου, ἀντί τῆς ἰταλικῆς πού εἶχε ἐπιβληθεῖ ἀπό τούς κατακτητές. Ἵδρυσε 40 σχολεῖα σέ ὅλα τά νησιά τοῦ Ἰονίου, καθώς καί τή Σχολή τῆς Τενέδου στήν Κέρκυρα.
  Κατά τή διάρκεια τῆς πολιτικῆς του σταδιοδρομίας στή Ρωσία, ὅσες φορές βρέθηκε σέ διάφορες χῶρες τῆς Εὐρώπης, ἀξιοποίησε τόν ἐλεύθερο χρόνο πού τοῦ ἀπέμενε φροντίζοντας μέ ποικίλους τρόπους γιά τήν ἑλληνική νεότητα. Ἡ γνωριμία μάλιστα μέ τούς διάσημους παιδαγωγούς τῆς Ἐλβετίας Φέλλεμπεργκ καί Πεσταλότσι ἀξιοποιήθηκε ἀργότερα ἀπό τόν Κυβερνήτη στό ἐκπαιδευτικό πρόγραμμα πού ἀκολούθησε στή νεοσύστατη Ἑλλάδα. Στή Γενεύη μέ προσωπικές του φροντίδες δημιουργήθηκε εἰδικό ταμεῖο, τό «Ταμεῖον τῶν ἐπί ξένης προσφύγων ὀρφανῶν καί πενήτων Ἑλληνοπαίδων», στό ὁποῖο ἦταν καί ὁ ἴδιος συνδρομητής.
   Ἡ ἀγωνία του γιά τά Ἑλληνόπουλα εἶναι καταφανής σέ πλῆθος ἐπιστολῶν του. «Πῶς θα συνθέσουμε το Ἔθνος;», ἀναρωτιόταν ἐναγώνια, καθώς ἔβλεπε τήν ἑλληνική νεότητα ἀνέστια, πεινασμένη, ἀσθενική νά χάνεται ἐξαιτίας τῆς προσφυγιᾶς καί τῆς ὀρφάνιας. «Χωρίς πίστη στόν Θεό, ἀγάπη πρός τήν πατρίδα τους καί διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας χάνονται στήν ξενιτειά οἱ Ἑλληνόπαιδες», ἔλεγε.
  Χαρακτηριστικές τῆς ἄοκνης μέριμνάς του γιά τά παιδιά εἶναι καί οἱ πρῶτες ἐπιστολές του, πού ἔγραψε ἀμέσως τήν ἑπομένη τῆς παραίτησής του ἀπό τό ὑπουργεῖο τῶν ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσίας. Ἀπευθυνόταν κατεπειγόντως πρός τόν γιατρό Τυπάλδο στήν Κρακοβία καί στόν Ἀνδρέα Μουστοξύδη στήν Ἐνετία. Τούς παρακαλοῦσε νά ψάξουν, νά βροῦν καί νά καταγράψουν σέ καταλόγους ὅλα τά Ἑλληνόπουλα πού ἦταν διασκορπισμένα στά διάφορα μέρη τῆς Εὐρώπης, μέ σκοπό τή στέγαση, τή σίτιση καί τήν ἑλληνοχριστιανική ἐκπαίδευσή τους.
  Βέβαια στά χρόνια τῆς Ἐπανάστασης ἔγιναν πολλές συγκινητικές προσπάθειες γιά τή σύσταση σχολείων μέ τήν αὐθόρμητη συμπαράσταση τῶν κατοίκων καί τῶν μοναστηριῶν, ἀλλά ἡ ἐκπαίδευση ὀργανώθηκε καί συστηματοποιήθηκε ἀπό τόν Ἰ. Καποδίστρια καί τούς συνεργάτες του. Αὐξήθηκε ὁ ἀριθμός τῶν ἀλληλοδιδακτικῶν σχολείων σέ 150 καί οἱ μαθητές σέ 8.000. Καθορίστηκε τό εἶδος τῶν διδασκομένων μαθημάτων, οἱ πόροι συντήρησης τῶν σχολείων, ὁ τρόπος τῶν προαγωγικῶν καί ἀπολυτηρίων ἐξετάσεων, τό ὡρολόγιο πρόγραμμα διδασκαλίας, οἱ ἡμέρες τῆς ἀργίας τῶν σχολείων, οἱ θερινές διακοπές καθώς καί ἡ ἀπονομή βραβείων στούς ἀριστούχους μαθητές. Τό πιό σημαντικό ἦταν ὅτι ἡ ἐκπαίδευση ἔπαψε νά εἶναι προνόμιο τῶν λίγων, καθώς παρεχόταν δωρεάν σέ ὅλους καί ἦταν ὑποχρεωτική.
   Ὁ Κυβερνήτης ἔφτιαξε σχολεῖα γιά ὅλους: γιά τούς κληρικούς, τούς στρατιωτικούς, τούς ναυτικούς, τούς γεωργούς. Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἐπέδειξε γιά τήν τεχνική μόρφωση τῶν ἐπαγγελματιῶν.