Καθώς ἀδυσώπητος ὁ χρόνος ἔρριχνε χιόνια στό κεφάλι τοῦ ὅσιου ἀσκητῆ, ἡ ἀγάπη του πρός τόν Θεό ἔσπερνε στήν καρδιά του σπόρους αἰωνιότητας καί ἄνθιζαν μέσα του τά ἄνθη τῆς ἐλευθερίας ἀπό τήν πλάνη καί τή ματαιότητα τοῦ κόσμου αὐτοῦ. Ἡ ἁγνότητα τῆς νεότητάς του καί ἡ σταθερή του ἀφοσίωση στόν Ἰησοῦ Χριστό θά καρποφορήσουν τή δύναμη τοῦ μαρτυρίου. Γεννημένος στήν εὔανδρο Κρήτη ὁ ὅσιος Παῦλος «κατηκολούθησε Χριστῷ δι’ ἐναρέτου ἀγωγῆς καί ἀρετῶν ἀσκητικῶν». Μέ κόπο καί ἄσκηση, ἀγρυπνίες καί προσευχές, μέ ἐγκράτεια καί ἀγάπη ἀφιέρωσε στόν Θεό τήν ὕπαρξή του ὁλόκληρη. Τό ἀσκητήριό του ἔγινε πόλος ἕλξεως γιά ψυχές διψασμένες γιά τό αἰώνιο.
  Ἦρθαν τότε μέρες χαλεπές γιά τό ποίμνιο τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Ἡ εἰκονομαχία μαινόταν, σκορποῦσε ἀπειλές καί φόβο, δίχαζε τούς χριστιανούς. Ὁ εἰκονομάχος αὐτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ ὁ Κοπρώνυμος (741-775 μ.Χ.) μέ μανία πολεμοῦσε καί δίωκε ὅσους μέ τόλμη παρέμεναν σταθεροί στήν πίστη τῶν Πατέρων. Τώρα τό ἐρημητήριο τοῦ ὁσίου Παύλου γίνεται πηγή δυνάμεως καί κέντρο συντονισμοῦ τῶν Ὀρθοδόξων. Ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ αὐτοκράτορα στήν Κρήτη, στρατηγός Θεόφιλος ὁ Λαρδατύρης, ἐπιχειρεῖ νά πτοήσει τόν δυναμικό ὑπέρμαχο τῆς ἀλήθειας. Μπροστά σέ πλῆθος λαοῦ ἡ Ὀρθοδοξία θά συναντήσει γιά ἄλλη μιά φορά τήν κακοδοξία καί θά τήν συντρίψει μέ τήν κραταιά ἰσχύ τῆς ὁμολογίας πού φθάνει μέχρι τό θάνατο. Ὁ στρατηγός ζητᾶ ἀπό τόν ἀσκητή νά καταπατήσει καί νά βεβηλώσει μία εἰκόνα τοῦ Σωτήρα Χριστοῦ. Ἡ ἀπάντησή του εἶναι σάλπισμα ὁμολογίας: «Μή γένοιτο, Κύριε Ἰησοῦ, πατῆσαι τήν σήν εἰκόνα». Ἡ ζείδωρη ἀλήθεια τῆς Ὀρθοδοξίας ἄρδευε τήν ὕπαρξή του, καταύγαζε τή διάνοιά του, νοηματοδοτοῦσε τούς ἀγῶνες του. Πῶς νά ἀρνηθεῖ τήν πίστη πού διαφυλάττει τήν ὡραιότητα καί τή γνησιότητα τῆς Ἐκκλησίας;
  Ὁ ἀγωνιστής καί ὁμολογητής, πού ἐκτελοῦσε ἀφοσιωμένα τό θέλημα τοῦ Θεοῦ σέ ὅλη του τή ζωή, γονατίζει, σκύβει καί ἀσπάζεται τήν ἅγια εἰκόνα. Τό γνωρίζει πώς «ἡ τιμή ἀποβαίνει πρός τό πρωτότυπο», πρός τόν Κύριό του τόν θεάνθρωπο Ἰησοῦ. Ἀληθινά ἐλεύθερος ὁ ἄνθρωπος πού σκύβει μπρός στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Πιστεύει στήν ἐνανθρώπησή Του, ἐλπίζει στόν καθαγιασμό τῆς ὕλης, πορεύεται στό καθ’ ὁμοίωσιν.
  Τά βασανιστήρια πού ἀκολουθοῦν εἶναι φρικτά. Στόν καταπέλτη τό σῶμα του στρεβλώνεται καί κατακαίεται στή φωτιά. «Ζῆλος διεξέκαυσε Παῦλον εἰκόνων, ᾧ φλόξ δι’ αὐτάς ἐξεκαύθη καμίνου». Στίς 17 Μαρτίου στρέφουμε τό βλέμμα μας στήν ὁσιακή καί μαρτυρική μορφή τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρα Παύλου καί ζητοῦμε ἡ πρεσβεία του νά συνοδεύει ὅσους στούς καιρούς τῆς σύγχρονης εἰκονομαχίας τιμοῦν τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί λατρεύουν τό θεανδρικό του πρόσωπο.

 Ἰχνηλάτης

Ἀπολύτρωσις 62 (2007) 72-73
   

 Ξεκίνησαν 40, σάν στρατιῶτες τοῦ ρωμαϊκοῦ στρατοῦ καί μπῆκαν πάλι 40, ὅπως τό ζήτησαν ἀπό τόν Κύριο, στή στρατιά τῶν ἁγίων τῆς θριαμβεύουσας Ἐκκλησίας. Κάποιος, πού λιποψύχησε καί δραπέτευσε, ἀντικαταστάθηκε ἀπό ἕνα δήμιο πού, ἐμπνευσμένος ἀπό τήν πίστη καί τήν καρτερία τους, ἔτρεξε νά ἑνωθεῖ μέ τή συντροφιά τους.
 Παραθέτουμε ἀπόσπασμα ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ Μ. Βασιλείου εἰς τούς ἁγίους τεσσαράκοντα μάρτυρας, οἱ ὁποῖοι μαρτύρησαν μία κρύα νύχτα τοῦ 320 μ.Χ., στήν παγωμένη λίμνη τῆς Σεβάστειας.
 Ὅταν ἄκουσαν τό πρόσταγμα –πρόσεξε ἐδῶ τό ἀήττητο φρόνημα τῶν ἀνδρῶν–, μέ χαρά πέταξε ὁ καθένας ἀπό πάνω του καί τόν τελευταῖο χιτώνα καί βάδιζαν στό θάνατο τῆς παγωνιᾶς ἐνθαρρύνοντας ὁ ἕνας τόν ἄλλο, ὅπως ὅταν ἁρπάζουν λάφυρα. Ἄς μή ξεντυθοῦμε, ἔλεγαν, τό ροῦχο ἀλλά τόν παλαιό ἄνθρωπο «τόν φθειρόμενον κατά τάς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης» (Ἐφ 4,22). Σ’ εὐχαριστοῦμε, Κύριε, γιατί μαζί μέ τό ροῦχο αὐτό ἀποβάλλουμε καί τήν ἁμαρτία. Ἀφοῦ τό ντυθήκαμε ἐξ αἰτίας τοῦ φιδιοῦ, ἄς τό ξεντυθοῦμε γιά τόν Χριστό…
 Βαρειά ἡ κακοκαιρία, ἀλλά γλυκύς ὁ παράδεισος· ὀδυνηρό τό πάγωμα, ἀλλά εὐχάριστη ἡ ἀνάπαυση… Μέ μιά νύχτα θ’ ἀνταλλάξουμε ὅλη τήν αἰωνιότητα. Ἄς καεῖ τό πόδι, γιά νά χορεύει συνεχῶς μέ τούς ἀγγέλους. Ἄς ἀποκοπεῖ τό χέρι, γιά νά ἔχει παρρησία νά ὑψώνεται στόν Δεσπότη. Πόσοι ἀπό τούς συναδέλφους μας στρατιῶτες ἔπεσαν στό μέτωπο, μένοντας πιστοί σ’ ἕνα φθαρτό βασιλιά; Κι ἐμεῖς δέν θά χαρίσουμε αὐτή τή ζωή γιά χάρη τῆς πίστεως στόν ἀληθινό βασιλιά; Πόσοι κακοῦργοι, πού συνελήφθησαν γιά ἀδικήματα, δέν δέχτηκαν τό θάνατο; Κι ἐμεῖς δέν θά ὑποφέρουμε τό θάνατο γιά τή δικαιοσύνη; Νά μή ξεστρατίσουμε, συστρατιῶτες, νά μή στρέψουμε τήν πλάτη στό διάβολο. Σάρκες εἶναι, μή τίς λυπόμαστε. Ἀφοῦ ὁπωσδήποτε πρέπει νά πεθάνουμε, ἄς πεθάνουμε γιά νά ζήσουμε. Ἄς φθάσει ἡ θυσία μας ἐνώπιον σου, Κύριε! Δέξου μας σάν «θυσία ζῶσα» εὐάρεστη σέ σένα. Νά γίνουμε ὁλοκαύτωμα μέσα στόν πάγο, ὡραία προσφορά, ἕνα καινούργιο ὁλοκαύτωμα, πού προσφέρεται ὄχι στή φωτιά ἀλλά πάνω στόν πάγο. …
 Ἐλεεινό θέαμα γιά τούς δικαίους: ὁ στρατιώτης, φυγάς· ὁ ὑποψήφιος γιά βραβεῖο, αἰχμάλωτος· τό πρόβατο τοῦ Χριστοῦ, λεία τῶν θηρίων… Ἐνῶ ὁ δήμιος, μόλις τόν εἶδε νά ξεφεύγει καί νά τρέχει στό λουτρό, ἔβαλε τόν ἑαυτό του ἀντικαταστάτη στή θέση τοῦ λιποτάχτη καί πετώντας τά ροῦχα ἀνακατεύθηκε μέ τούς γυμνούς, κράζοντας ὅπως οἱ ἅγιοι· εἶμαι χριστιανός. Καί μέ τήν ἀπότομη ἀλλαγή κατέπληξε τούς παρόντες κι ἀναπλήρωσε τόν ἀριθμό καί προσθέτοντας τόν ἑαυτό του παρηγόρησε τή λύπη τους γιά κεῖνον πού δείλιασε. Ἔτσι μιμήθηκε τούς στρατιῶτες πού, ὅταν πέσει αὐτός πού εἶναι στήν πρώτη γραμμή, ἀμέσως συμπληρώνουν τήν παράταξη, ὥστε νά μή διακοπεῖ ἡ ἑνότητά τους ἀπ’ αὐτόν πού ἔλειψε. Κάτι τέτοιο ἔκανε κι αὐτός. Εἶδε τά οὐράνια θαύματα, κατάλαβε τήν ἀλήθεια, κατέφυγε στόν Δεσπότη, συναριθμήθηκε μέ τούς μάρτυρες…

«Ἐλπίδα»
    
     

 Στήν παγωμένη λίμνη τῆς Σεβάστειας τοῦ Πόντου γύρω στό 320μ.Χ. τό φρικτό μαρτύριο 40 ἡρωικῶν μορφῶν φτάνει στό τέλος του. Οἱ Σαράντα ἐπίλεκτοι στρατιῶτες τῆς ρωμαϊκῆς λεγεώνας διεξήγαγαν νικηφόρα τήν τελευταία καί σκληρότερη μάχη τῆς ζωῆς τους. Πέρασαν στεφανωμένοι στήν αἰώνια ζωή, ἀφήνοντας τά παγωμένα σώματά τους ἕρμαια στή διάθεση τῶν δημίων. Ὁ ἔπαρχος Ἀγρικόλας διατάζει νά ριχτοῦν στή φωτιά τά οἰκητήρια τῶν ἁγίων ψυχῶν.
 Ἕνας ὅμως ἀπό τούς Σαράντα διατηρεῖ μέσα του ἀκόμη μιά σπίθα ζωῆς: ὁ ἡρωικός Μελίτων, μονάκριβος γιός χριστιανῆς χήρας. Ὁ Ἀκρικόλας διατάζει νά τόν παραδώσουν ὄχι στή φωτιά ἀλλά στή μητέρα του. Πίστευε ὅτι ἐκείνη θά τόν ἔπειθε νά ἀρνηθεῖ τήν πίστη του. Δοκίμασε ὅμως μεγάλη ἔκπληξη κι ἀπογοήτευση ἀπό τήν ἀπροσδόκητη ἐξέλιξη τῶν γεγονότων. Τή σκηνή περιγράφει ζωηρά τό ἀπόσπασμα πού ἀκολουθεῖ ἀπό τό βιβλίο τοῦ Καθηγητῆ Στ. Σάκκου, Οἱ ἅγιοι Σαράντα Μάρτυρες, ἔκδοση Δ΄, «Χριστιανική Ἐλπίς».
 Ὅταν ἡ μητέρα τοῦ μάρτυρα Μελίτωνα ἄκουσε τή διαταγή τοῦ Ἀγρικόλα καί εἶδε νά τοποθετοῦνται στά ἁμάξια τά τίμια σώματα τῶν μαρτύρων, γιά νά ριχτοῦν στή φωτιά, χωρίς νά συμπεριλαμβάνεται σ᾿ αὐτά ὁ γιός της, διέσχισε μέ λαχτάρα τά πλήθη καί ἦλθε κοντά στό παιδί της. Εἶδε τόν μονογενῆ της, τά τρυφερά σπλάγχνα της, τή μοναδική ἐλπίδα καί τό στήριγμά της σέ ἐλεεινή κατάσταση. Ἦταν μελανιασμένος, ἀκίνητος, παράλυτος. Μόλις ἀνέπνεε. Ὁ ἑτοιμοθάνατος στύλωσε τό βλέμμα στή μητέρα του. Καί ἐκείνη; Ὤ ἐκείνη! Τί ἔκανε; Σκίρτησαν τά μητρικά σπλάγχνα της; Συγκινήθηκε ἡ στοργική καρδιά της; Μήπως ἄρχισε νά κλαίει, νά ὀδύρεται, νά σχίζει τά ροῦχα της καί νά ξερριζώνει τά μαλλιά της; Μήπως τόν ἅρπαξε στή θερμή ἀγκαλιά της καί ἄρχισε νά τόν φιλᾶ χύνοντας δάκρυα, γιά νά ἀναζωογονήσει τό μαραμένο λουλούδι της, πού ἤδη εἶχε ἀρχίσει νά σβήνει; Ὄχι! Τίποτε ἀπ᾿ ὅλα αὐτά δέν συνέβη. Ἀγαποῦσε τό παιδί της. Μάλιστα, ὡς χριστιανή μητέρα τό ἀγαποῦσε ἀληθινά, πνευματικά, δίνοντας προτεραιότητα στήν ψυχή του. Κι ἐπειδή αὐτή ἡ ψυχή κινδύνευε ἀπό τή στοργή καί τό ἐνδιαφέρον τοῦ τυράννου, ἡ χριστιανή μάνα θά ἔκανε τό πᾶν γιά νά τή σώσει.
  Ἄν ἦταν ἄλλη μητέρα, ἀσφαλῶς θά βοηθοῦσε τούς στρατιῶτες πού ἦρθαν νά πάρουν τόν γιό της, γιά νά τόν φροντίσουν. Θά πάσχιζε νά τόν κρατήσει στή ζωή. Αὐτή, ἀντίθετα, τούς ἐμποδίζει. Σφίγγει τήν πιστή καρδιά της καί σάν τόν πατριάρχη Ἀβραάμ ὁδηγεῖ ἡ δια τό παιδί της στή θυσία. Μέ ἀξιοθαύμαστη ψυχραιμία ἐνισχύει τόν γιό της: «Γλυκό μου παιδί, ἔχε θάρρος καί δύναμη! Τώρα πιά εἶσαι παιδί τοῦ οὐράνιου Πατέρα. Κάνε ἀκόμη λίγη ὑπομονή, γιά νά γίνεις τέλειος μάρτυρας τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μή φοβηθεῖς τό θάνατο, σύ, ὁ νικητής τόσων βασάνων. Μήν ξεχνᾶς, παιδί μου, ὅτι εἶσαι βλάστημα τῆς ὀδύνης τοῦ σταυροῦ. Σκέψου τόν Κύριο στό σταυρό. Μή φανεῖς κατώτερος ἀπό τούς συστρατιῶτες σου, οἱ ὁποῖοι μεταφέρονται γιά νά καοῦν τά σώματα καί νά στεφανωθοῦν οἱ ψυχές τους. Ὁ Χριστός βρίσκεται κοντά σου ἀόρατα. Εἶναι βοηθός σου. Ἔπειτα ἀπό λίγο θά ἀπαλλαγεῖς ἀπό κάθε πόνο καί θά μπεῖς στήν αἰώνια χαρά καί εὐτυχία. Ἡ ἀνδρεία σου νίκησε τά μαρτύρια. Θά ἀπολαύσεις τήν ἀνέκφραστη εὐφροσύνη καί θά συμβασιλεύσεις μέ τόν Χριστό. Τότε νά πρεσβεύεις καί γιά μένα, τή μητέρα σου, ἀγαπημένο μου παιδί».
  Ὁ γενναῖος μάρτυρας ἀκούει μέ ἀνακούφιση τά ἐνθαρρυντικά λόγια τῆς ἡρωίδας μητέρας. Καταβάλλει προσπάθεια νά μιλήσει, ἀλλά δέν μπορεῖ. Μέ τό βλέμμα δείχνει στή μητέρα του τίς φλόγες καί τόν οὐρανό. Ἐκείνη κατάλαβε. Ὁ γιός της ζητοῦσε τούς συντρόφους του. Ἐπιθυμοῦσε καί αὐτός νά ριχθεῖ στή φωτιά καί μαζί μ᾿ ἐκείνους ν᾿ ἀνεβεῖ στόν οὐρανό. Κι ἔκανε τότε ἡ χριστιανή μάνα κάτι πού μόνο μία ἡρωίδα θά μποροῦσε νά πραγματοποιήσει. Ἐνισχυμένη ἀπό τό ἅγιο Πνεῦμα καί μέ τή βοήθεια ἄλλων χριστιανῶν, μεταφέρει τόν γιό της καί τόν τοποθετεῖ στίς ἅμαξες, πού θά μετέφεραν στή φωτιά τούς ἄλλους στρατιῶτες. «Δέν ἄφησε νά τῆς ξεφύγουν δάκρυα ἀπρεπῆ», θαυμάζει ὁ Μ. Βασίλειος· «Δέν ξεστόμισε τίποτε ταπεινό καί ἀνάξιο τῆς περιστάσεως. Ἀλλά συμβούλευσε τό βλαστό της: “Βάδισε, παιδί μου, στόν ὡραῖο δρόμο τῆς αἰώνιας ζωῆς μαζί μέ τούς φίλους καί ἀδελφούς σου, γιά νά μπεῖτε ὅλοι μαζί στό χορό τοῦ οὐρανοῦ καί νά παρουσιαστεῖτε μαζί στόν Δεσπότη Χριστό. Μή μείνεις μόνο ἐσύ ἀστεφάνωτος. Ἔφθασε πιά στό τέλος του ὁ πειρασμός. Ὑπόμεινε τή φωτιά, ὅπως ὑπέμεινες τό ψύχος, γιά νά κερδίσεις καί τήν αἰώνια χαρά”». Καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀκούει τή μαρτυρική μητέρα νά παροτρύνει τό βλαστό της: «Μήν ἀφήσεις ἀνολοκλήρωτη τή μητρική εὐχή. Ὁ θάνατός σου δέν θά λυπήσει τή μητέρα σου, διότι θά σέ καμαρώσει στεφανηφόρο καί νικητή τροπαιοῦχο».
  Οἱ στρατιῶτες θέλησαν νά κατεβάσουν ἀπό τήν ἅμαξα τό σῶμα τοῦ μάρτυρα, γιά νά τό περιποιηθοῦν, ἀλλά εἶδαν ὅτι εἶχε ἤδη ξεψυχήσει. Ὅταν ἡ φιλόθεη μητέρα του τόν κρατοῦσε στήν ἀγκαλιά της καί τοῦ ἔδινε τήν τελευταία εὐχή της, τότε ἡ ψυχή του ἀνέβηκε στούς οὐρανούς μαζί μέ τίς ἄλλες ψυχές, ἐνῶ τό σῶμα του συναντοῦσε τά σώματα τῶν συντρόφων του.

Στ. Ν. Σάκκος

 Ὁ Πρόκλος -αὐτό ἦταν τό ὄνομα τοῦ νέου ἀρχιεπισκόπου- διατηροῦσε εὐλαβικά τή μνήμη τοῦ παλιοῦ του διδασκάλου καί δέν παρέλειπε καμία εὐκαιρία νά τήν ὑπενθυμίζει στό λαό. Μιά μέρα, λοιπόν, τοῦ 437, ἐνῶ ἔπλεκε τόν πανηγυρικό τοῦ Χρυσοστόμου μέ ἀφορμή τή γιορτή του, οἱ παρευρισκόμενοι τόν διέκοψαν μέ ζητωκραυγές. «Ζητοῦμε», φώναζαν, «νά μᾶς δώσουν πίσω τόν ἐπίσκοπό μας Ἰωάννη. Θέλουμε τό σῶμα τοῦ πατέρα μας!». Ὁ Πρόκλος ἔσπευσε νά γνωστοποιήσει στόν αὐτοκράτορα αὐτήν τήν ἐπιθυμία τοῦ λαοῦ. Στήν ἱκανοποίησή της ἔβλεπε τήν πλήρη ἀποκατάσταση τῆς εἰρήνης.
 Ὁ Θεοδόσιος ὁ Β΄, πού κατεῖχε τό θρόνο τῶν καισάρων τῆς Ἀνατολῆς καί κυβερνοῦσε τότε μόνος του, ἀποδέχθηκε χωρίς δισταγμό τήν ἐπιθυμία τοῦ λαοῦ καί τοῦ ἀρχιεπισκόπου. Στά χρόνια τῆς νιότης του ἀνατράφηκε μέ τίς φροντίδες τῆς μεγαλύτερης ἀδελφῆς του Πουλχερίας. Ποτέ δέν εἶχε συμμεριστεῖ ἡ ἀδελφή του, οὔτε καί στίς ὀξύτερες θρησκευτικές διενέξεις, τά αἰσθήματα τῆς μητέρας της Εὐδοξίας. Ἀπό νωρίς ὁ Θεοδόσιος θαύμασε καί πόνεσε μυστικά τόν μεγάλο κατατρεγμένο ρήτορα. Τόν ἀποκαλοῦσε «διδάσκαλο τῆς οἰκουμένης καί πατριάρχη μέ χρυσό στόμα».
 Δόθηκε ἀμέσως διαταγή νά μεταφέρουν τό σῶμα τοῦ ἐξόριστου στήν Κωνσταντινούπολη καί νά τό ἀποθέσουν στό ναό τῶν Ἀποστόλων. Ὁ Χρυσόστομος ἄφησε, λοιπόν, τό ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Βασιλίσκου, ὅπου ἀναπαυόταν ἐδῶ καί τριάντα χρόνια. Τό φέρετρο, πού περιεῖχε τά λείψανά του, μεταφέρθηκε ἀπό πόλη σέ πόλη ὥς τή Χαλκηδόνα μέσα ἀπό ἀναρίθμητη συρροή λαοῦ, ἱερέων καί μοναχῶν. Στή Χαλκηδόνα τόν περίμενε ἡ αὐτοκρατορική τριήρης μεγαλόπρεπα στολισμένη. Ὁ αὐτοκράτορας δέν θέλησε νά παραλάβει τήν ἱερή παρακαταθήκη κάποιο ἄλλο πλοῖο. Ὅλη ἡ πόλη ἦταν ἐκεῖ· ὁ αὐτοκράτορας, ἡ σύγκλητος, οἱ πρῶτοι ἄρχοντες, οἱ ἀνώτεροι ἀξιωματικοί. Κι ἡ θάλασσα καλύφθηκε ἀπό ἀμέτρητα πλοῖα καί καΐκια γεμάτα κόσμο καί φωταγωγημένα μέ πυρσούς. Εἶχε ἤδη βραδιάσει. «Ἀπό τό στόμιο τοῦ Εὐξείνου Πόντου ὥς τήν Προποντίδα θά μποροῦσε κανείς νά νομίσει ὅτι ἡ θάλασσα ἦταν ξηρά», ἔτσι ἐκφράζονται οἱ ἱστορικοί.
 Ἡ πομπή στό πέρασμά της ἀπό τήν πόλη δέχθηκε μεγαλοπρεπεῖς τιμές. Γιά τό φέρετρο ὁρίστηκε μιά θέση στό ναό τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, πού κτίστηκε ἀπό τόν Κωνσταντίνο, γιά νά ἐνταφιάζονται οἱ χριστιανοί αὐτοκράτορες καί οἱ ἐπίσκοποι τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἐκεῖ εἶχαν ταφεῖ ὁ Ἀρκάδιος καί ἡ Εὐδοξία. Τή στιγμή πού τό φέρετρο τοῦ Χρυσοστόμου τοποθετήθηκε πάνω στήν πλάκα, ὁ Θεοδόσιος ἔβγαλε τόν πορφυρό του μανδύα καί τό κάλυψε.Ἔπειτα μέ μάτια καί μέτωπο στραμμένα πρός τά κάτω, μπροστά στά μαρτυρικά λείψανα, ζήτησε συγγνώμη γιά τόν πατέρα καί τή μάνα του, παρακαλώντας τόν ἅγιο ἐπίσκοπο νά ξεχάσει τό κακό, πού ἀπό ἄγνοια τοῦ εἶχαν κάνει. Πρίν σφραγίσουν τά λείψανα στόν τάφο, ὁ Πρόκλος θέλησε νά τά παρουσιάσει στό λαό ψηλά ἀπό τό θρόνο πού κάθονταν οἱ ἀρχιεπίσκοποι. Κι ὁ λαός μέ τρομερή κραυγή, πού ἔσεισε τούς θόλους τοῦ ναοῦ, κραύγαζε μέ μιά φωνή: «Πατέρα, πάρε ξανά τό θρόνο σου!».
 Τέτοιος ἦταν ὁ τελευταῖος θρίαμβος τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ἔπειτα πῆρε τή θέση του κοντά στόν Ἀρκάδιο καί τήν Εὐδοξία. Διῶκτες καί καταδιωγμένος κοιμήθηκαν μαζί κάτω ἀπό τή συγχώρεση τοῦ θανάτου. Ἡ ἀποκατάστασή του ἔγινε ἀναμφίβολα πολύ γρήγορα. Ὁλοκληρώθηκε, ὅταν ἡ Ἐκκλησία τόν ἀνακή-ρυξε ἅγιο καί μάρτυρα χωρίς νά ἔχει χύσει αἷμα.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ Thierry,
Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος μεγαλομάρτυρας μετά τούς διωγμούς
Μετάφραση - ἔκδοση «Χρ. Ἐλπίς»

   Στό μεταίχμιο τῆς ἐπιθυμίας καί τῆς πραγματικότητας, στά σύνορα τοῦ ὀνείρου καί τῆς καθημερινότητας ἔρχονται νά συναντήσουν τήν ταλαίπωρη ἀνθρώπινη ὕπαρξη οἱ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ. Σκύβουν ἀγαπητικά νά ἀφουγκραστοῦν τούς πόνους μας, παρακλητικά μᾶς στηρίζουν στό δρόμο τῆς πίστεως, καί καθοδηγητικά μᾶς δείχνουν τό δρόμο τῆς αἰώνιας ἐλπίδας πού εἶναι ἀποθησαυρισμένη στά χέρια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐκείνου πού ὡς νήπιο προσκυνήσαμε πρίν λίγες μέρες. Ἐκείνου πού μᾶς ὑποσχέθηκε πώς συνοδοιπόρος γλυκύς καί σύντροφος κραταιός θά στέκει δίπλα μας «πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς» μας, γιά νά πετυχαίνουμε τό ἀδύνατο, γιά νά ἐγγίζουμε τό τέλειο.
    Στά πρῶτα μας βήματα στήν ἀρχή τοῦ νέου ἔτους μᾶς συναντᾶ, γιά νά μᾶς καθοδηγήσει ἀδελφικά, μιά χαριτωμένη ψυχή. Στήν ἁγία βιοτή της μαθητεύουμε. Διότι ἔρχεται νά διδάξει κι ἐμᾶς, ὅπως δίδασκε τίς φίλες καί συνομήλικές της, ἡ εὐγενής ρωμαία ἀρχοντοπούλα στίς ἀρχές τοῦ 4ου αἰώνα, στά χρόνια τοῦ Διοκλητιανοῦ. Μέ φρόνηση καί ταπεινοσύνη, μέ τό χαμόγελο τῆς ἀγάπης καί τό λόγο τοῦ Εὐαγγελίου στά χέρια καί στήν ψυχή της, στά δεκάξι της χρόνια ἐπιτελοῦσε ἔργο ἱεραποστόλου. Κι ἦταν ἡ ζωή της πού πιό πολύ μιλοῦσε στίς πλούσιες κόρες τῆς ρωμαϊκῆς κοινωνίας καί συγκινοῦσε τίς ψυχές τους. Διότι ἦταν Ἁγνή καί στό ὄνομα καί στήν πράξη. Καί ἡ ἁγνότητα εἶναι ὁ θρίαμβος τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πάνω στό ἀνθρώπινο σῶμα, εἶναι τό ἄρωμα πού ἑλκύει, ἡ λάμψη πού καθοδηγεῖ. Καί φύλαξε τήν ἁγνότητα ἡ Ἁγνή ὄχι μόνο τόν καιρό πού μοναχοκόρη πολυαγαπημένη ζοῦσε στήν ἔπαυλη τῆς Νομεντίνης, ἀλλά καί ὅταν οἱ σκληροί εἰδωλολάτρες τῆς Ρώμης τή συνέλαβαν καί τήν ἔρριξαν σέ ἕνα κέντρο διαφθορᾶς. Μέσα στήν ἀκολασία τά πάλλευκα κρίνα της τά φύλαξε ἀνέγγιχτα. Κι ἔσκυψαν οἱ ἄγγελοι νά τά ἀσφαλίσουν, διότι τό γνωρίζουν πώς τοῦτα τά ἄνθη τῆς ἁγνότητας εἶναι ξέχωρα ἀγαπητά στόν Κύριό τους.
    Στάθηκαν μέ θαυμασμό μπρός στήν σταθερή της ἀντίσταση ἀκόμα και οἱ εἰδωλολάτρες. Καί μέ σατανικό μίσος θέλησαν νά τή θανατώσουν. Εὐδόκησε τότε ὁ Θεός τό λευκό στεφάνι της νά στολιστεῖ μέ τά ἄλικα ρόδα τοῦ μαρτυρίου. Φωτιά μεγάλη ὑψώθηκε, γιά νά δώσει τέλος στήν ἐπίγεια ζωή τῆς ἁγίας, μά ἡ φλόγα τῆς πίστεως δυνάμωνε στήν ψυχή της καί τήν ἀνέβασε στή χώρα τῆς ἀπόλυτης ἁγνότητας, τήν ὁποία ἡ τρυφερή ἀρχόντισσα ἀγάπησε καί δίδαξε μέ τό λόγο καί τό παράδειγμά της. Ἦταν ἕνα ἀκόμα ὁλοκαύτωμα, προσφορά ἀγάπης στόν ἀληθινό Θεό. «Ὑπέρ νέον σοι μόσχον, ὡς Δαυΐδ λέγει, ἤρεσκεν Ἁγνή πυρπολουμένη, Λόγε», ἀναφωνεῖ ὁ συναξαριστής μελετώντας τή ζωή καί τή θυσία της.
    Οἱ χριστιανοί μέ κατάνυξη ἐνταφίασαν τό σῶμα της στήν ἔπαυλη ὅπου ἔζησε. Στόν ἴδιο τόπο σώζεται μέχρι σήμερα μία κατακόμβη μέ τό ὄνομα τῆς ἁγίας. Ἐκεῖ, κάτω ἀπό τή γῆ οἱ πρῶτοι ἀδελφοί μας τῆς Ρώμης στά χρόνια τῶν διωγμῶν πρόσφεραν τήν ἀναίμακτη θυσία στόν Ἀρχηγό τῶν μαρτύρων. Λίγα χρόνια ἀργότερα, τό 318 μ.Χ., ἡ κόρη τοῦ πρώτου χριστιανοῦ αὐτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνου θεραπευμένη ἀπό τήν ἁγία ὕψωσε πάνω ἀπό τόν τάφο της ἱερό ναό εἰς ἔνδειξη εὐγνωμοσύνης πρός τήν παρθενομάρτυρα.
    Μέ θαυμασμό καί ἀγάπη τιμώντας κι ἐμεῖς τή μνήμη της στίς 21 τοῦ μηνός, διαπιστώνουμε πόσο ἡ ἐποχή πού ἔζησε ἡ ἁγία μοιάζει μέ τή δική μας, καί νιώθουμε τά διδάγματα τῆς ζωῆς της νά μᾶς ἀγγίζουν ἰδιαίτερα. Στηριζόμαστε στίς πρεσβεῖες της καί δεόμαστε καί τούτη τή χρονιά, τό 2004 -χίλια ἑπτακόσια χρόνια μετά ἀπό τόν μαρτυρικό θάνατο τῆς ἁγίας Ἁγνῆς (303 μ.Χ.)-, ἡ Ἐκκλησία μας, ὅπως ἡ πρώτη Ἐκκλησία, νά ἔχει νά προσφέρει στόν ἐνανθρωπήσαντα Θεό ζωντανά λουλούδια ἁγνότητας καί ἔμπρακτους καρπούς πίστεως.

Ἰχνηλάτης

Ἀπολύτρωσις 59 (2004) 17-18

 Μία χαρισματική μορφή, πού ἄφησε ἔντονη καί φωτεινή τή σφραγίδα της μέσα στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, προβάλλει μέ μία ἰδιαίτερη ἐπικαιρότητα ἀπό τό ἑορτολόγιο αὐτοῦ τοῦ μήνα. Εἶναι ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ἐπίσκοπος Ἐφέσου, ὁ ἀνθενωτικός. Στίς μέρες μας, ὅπου ἡ οἰκουμενική κίνηση ἔχει προβληματίσει καί τόν πιό ἁπλό ἄνθρωπο καί ἐμφανίζεται ὄχι πλέον μέ ἐκκλησιαστικό, ἀλλά μέ ἐντυπωσιακό κοινωνικό ἔνδυμα, τίποτε δέν εἶναι πιό ἐνδιαφέρον, ἀλλά καί πιό ἀξιόπιστο ἀπό τό νά ἀκούσουμε τό μήνυμα ἐκείνου πού ὑπῆρξε κάποτε πρωταγωνιστής σ' αυτά τά γεγονότα καί πού βρῆκε τή δικαίωσή του ἀπό τούς αἰῶνες.
 Ὁ Μᾶρκος ἦταν εὐγενικός στήν ψυχή καί στήν καταγωγή. Ἀπό τά πρῶτα μαθήματα πού πῆρε, ἦταν οἱ ἐμπνευσμένοι λόγοι τοῦ Ἰωσήφ Βρυεννίου· «Ἡ ὀρθόδοξος πίστις ἡμῶν, αὕτη πλοῦτος ἡμῶν, αὕτη δόξα, αὕτη γένος, αὕτη στέφανος, αὕτη καύχημα». «Οὐκ ἀρνησόμεθά σε, φίλη Ὀρθοδοξία· οὐ ψευσόμεθά σε, πατροπαράδοτον σέβας· οὐκ ἀφιστάμεθά σου, Μῆτερ εὐσέβεια. Ἐν σοί ἐγεννήθημεν καί σοί ζῶμεν καί ἐν σοί κοιμηθησόμεθα· εἰ δέ καλέσει καιρός, καί μυριάκις ὑπέρ σοῦ τεθνηξόμεθα». Τά λόγια αὐτά στάθηκαν ὁρόσημο στή ζωή τοῦ Μάρκου, ἔγιναν ἱερά παρακαταθήκη, πού φρόντισε νά τήν διαφυλάξει μέχρι τέλους ἀνόθευτη καί ἀπαραχάρακτη.
 Τά χρόνια πού ἔζησε, ἦταν δύσκολα γιά τήν πατρίδα. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν φθάσει ἔξω ἀπό τίς πύλες τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τά θεμέλια τῆς αὐτοκρατορίας ἔτριζαν ἀπό τό πάτημά τους. Ὁ αὐτοκράτορας μπροστά στόν ἄμεσο κίνδυνο ἀναζητᾶ βοήθεια. Χτυπᾶ τίς πόρτες τῶν ἰσχυρῶν τῆς Εὐρώπης καί ζητιανεύει τή συμμαχία τους. Γιά νά δώσουν ὅμως οἱ χριστιανικοί λαοί τή βοήθειά τους στή Βασιλεύουσα, πρέπει νά ἐγκρίνει ὁ πάπας. Καί ὁ πάπας ἀπαιτεῖ βαριά ἀνταλλάγματα· τήν ὑποταγή τῆς Ὀρθοδοξίας στόν παπισμό.
 Ἡ ἀπειλή εἶναι κακός σύμβουλος καί γίνεται χειρότερος, ὅταν χάνει κανείς τή βαθιά αἴσθηση τῆς πραγματικότητος. Καταναγκασμένοι ἀπό τόν κίνδυνο, ξεγελασμένοι ἀπό τό προσωπεῖο τῆς πλάνης ὅλοι, αὐτοκράτορας καί ἐπίσκοποι ὑποχωροῦν καί συγκατανεύουν γιά τήν ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν, ὅπως ὀνομάζουν κατ’ εὐφημισμόν τήν ὑποταγή στόν πάπα. Διαλέγουν τήν ὑποδούλωση στόν παπισμό ἀπό τήν ὑποδούλωση στόν Τοῦρκο. Καί μόνο ὁ Μᾶρκος, ἀκολουθώντας πιστά τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὑψώνει τό ἀνάστημά του καί ὑπερασπίζεται τήν ἀκεραιότητα τῆς πίστεως. Στή σύνοδο τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας τά λόγια του ἀποτυπώνονται μνημειώδη.
 Πάνω ἀπό τήν ἐλευθερία τῆς πατρίδος, διακηρύττει, εἶναι ἡ ἐλευθερία τῆς πίστεως. Διότι μία ἐλεύθερη πίστη μπορεῖ κάποια μέρα νά ἐλευθερώσει τή σκλαβωμένη πατρίδα. Ἡ πίστη κρατᾶ ἀδούλωτο τό φρόνημα καί κάνει γενναία τήν καρδιά. Ἀντίθετα, μία ἁλυσοδεμένη ἀπό τήν ἀπάτη πίστη γονατίζει καί τήν πατρίδα στά πόδια αὐτοῦ πού τήν ἐξαπάτησε. Τήν ἕνωση τήν ποθοῦμε, τήν ὑποταγή μισοῦμε, διότι θά σημάνει τόν ἀφανισμό τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀνάμεσα στήν ἀλήθεια καί στό ψέμα δέν ὑπάρχει μεσότητα, δέν χωρᾶ συμβιβασμός. Ὁποτεδήποτε ἔγιναν τέτοια βήματα, ἐκεῖνος πού κέρδισε ἦταν ὁ ἐχθρός τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου.
 Μέ τήν ἀνυποχώρητη αὐτή στάση του ὁ Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός ἦταν ἑπόμενο νά γίνει ἀντιπαθής στούς παπικούς καί στούς φίλους τους καί νά κατηγορηθεῖ ὡς μισαλλόδοξος, ἐνῶ ἐκεῖνοι συνιστοῦσαν ὑποκριτικότατα «ἀγάπη καί εἰρήνη». Μερικοί θέλησαν νά τόν δολοφονήσουν. Ὁ συμμαθητής του Βησσαρίων ὀργισμένος φώναξε στό Μᾶρκο· «Περισσόν ποιῶ καί φιλονικῶ μετά ἀνθρώπου δαιμονιαρίου (δαιμονισμένου). Αὐτός γάρ ἔνι μαινόμενος (εἶναι τρελλός)». Ἀλλά ὁ Μᾶρκος, πού ὡς ἄνθρωπος ἦταν ἤπιος καί ταπεινός, γιά τήν πίστη του ἔγινε λιοντάρι. «Σύ ὑπάρχεις κοπέλιν καί ἐποίησας ὡς κοπέλιν», ἦταν ἡ ἀπάντησή του στό Βησσαρίωνα.
 Ἡ ἕνωση τελικά ὑπογράφτηκε, ἀλλά ποτέ δέν ἐφαρμόστηκε. Ὁ ἴδιος ὁ πάπας, ὅταν ἔμαθε ὅτι δέν ὑπέγραψε ὁ Μᾶρκος, δήλωσε· «Ἐποιήσαμεν οὐδέν». Καί ὁ πιστός λαός, ὁ φύλακας καί κριτής τῆς ἀλήθειας, ἀποδοκίμασε τούς ἑνωτικούς, ἐνῶ ἔκανε τό Μᾶρκο σύμβολό του αἰώνιο, πού ἐμπνέει ἀλλά καί ἐλέγχει τήν πορεία τῶν ὀρθοδόξων.
 Ἡ διαμάχη γιά τήν ἕνωση δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνας ἄγονος δογματικός διάλογος μεταξύ θεολογούντων. Διότι τό δόγμα, κάθε δόγμα, διαμορφώνει μία κοσμοθεωρία καί ἐπιβάλλει μία βιοθεωρία, πού δέν μπορεῖ νά κλεισθεῖ μέσα στό χῶρο τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων μέ τή στενή ἔννοια οὔτε μέσα στό χῶρο τῆς θεολογίας ὡς θεωρητικῆς ἐπιστήμης. Ἁπλώνεται καί ἀγκαλιάζει ἀσυναίσθητα ὅλη τή ζωή καί ὅλη τήν κοινωνία. Πίσω ἀπό τίς δογματικές διαφορές Ἀνατολῆς καί Δύσεως κρύβονταν οὐσιαστικά οἱ διαφορές δύο κόσμων, δύο πολιτισμῶν μέ ἀλλοιώτικη φιλοσοφία καί ἀλλοιώτικη νοοτροπία. Ἡ ἀνατολική ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ζῆ καί πολιτεύεται βασισμένη στήν αὐθεντία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Σ’ αὐτήν στηρίζει τήν παιδεία της, τόν τρόπο σκέψεως καί δράσεώς της, τήν πολιτισμική της μορφή. Ζῆ καί δημιουργεῖ, ὅμως, μέ ἐλευθερία μέσα σ' αὐτήν τήν ἀτμόσφαιρα τῆς αὐθεντίας. Διότι ἡ αὐθεντία της εἶναι ἀγάπη, πού δέν καταδυναστεύει τούς πολίτες της, ἀλλά τούς καθοδηγεῖ καί τούς ἀσφαλίζει. Οἱ πιστοί ἐλεύθερα ὑποταγμένοι στό Χριστό, ἀποτελοῦν τό μυστικό του σῶμα καί τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας του.
 Ὁ παπισμός, καί ἡ Δύση γενικότερα, ζοῦν καί κινοῦνται σέ ἄλλο κλίμα. Ἐδῶ δέν πρυτανεύει ἡ αὐθεντία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ αὐθεντία τοῦ πάπα, τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ λογικοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ἀπό σῶμα Χριστοῦ μετασχηματίζεται σέ κράτος, χριστιανικό ἀλλά κοσμικό, ἕνα κράτος κι αὐτή ἀνάμεσα στά κράτη αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ περιορίζει τό ρόλο της καί ἡ θέωση γίνεται ἕνα σύστημα λογικῶν κατηγοριῶν τοῦ ὀρθολογισμοῦ. Καί καθώς τό δόγμα δέν πηγάζει ἀπό τή θεία ἀλήθεια, ἀλλά ἀπό ἕνα ἀνθρώπινο ἀλάθητο, νεκρώνει, διασπᾶ, φέρνει τήν ἀνισορροπία στήν κοινωνία καί στόν πολιτισμό. Ἔτσι γεννιέται ἡ ἀναγέννηση πού ζητᾶ τό θάνατο τοῦ Θεοῦ, ὁ ἀνθρωπισμός πού φέρνει τήν ἀπανθρωπιά, ὁ διαφωτισμός πού σκοτεινιάζει τά πάντα μέ τήν ἀμφισβήτηση. Ξεπηδᾶ, τέλος, ὁ προτεσταντισμός, πού καταργεῖ κάθε δόγμα, ἐγκαθιδρύει τήν ἐλευθεριότητα καί καλλιεργεῖ τήν ἀθεΐα.
 Τό δόγμα τό ὀρθόδοξο, ὅμως, δέν εἶναι ἀνθρώπινη καί θνητή φράση· εἶναι συνταγή ζωῆς, μήνυμα ἀλήθειας πού σώζει. Σώζει τήν ψυχή μας, ἀλλά καί τήν πατρίδα μας καί τόν πολιτισμό μας. Ὁ Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός ὑπερασπίζοντας τήν Ὀρθοδοξία, ὑποστήριζε μέ τόν ἀποτελεσματικότερο τρόπο τή χώρα του καί χωρίς νά τό ἐπιδιώκει, ἔβαζε τό Θεό προασπιστή τῆς ζωῆς καί τοῦ πολιτισμοῦ της. Ὁ ἅγιος αὐτός τῆς Ἐκκλησίας μας στέκεται καί σήμερα τό ἴδιο ἀσυμβίβαστος καί ἀληθινός ἀπέναντι σ' ἐκείνους πού εἶναι ἕτοιμοι σάν «κοπέλια» νά προσκυνήσουν τόν πάπα καί μιμοῦνται πιθηκίζοντας τό δυτικό τρόπο ζωῆς καί σκέψεως. Στέλνει καθαρό καί δυνατό τό μήνυμά του, ἕνα μήνυμα γνήσιου πνευματικοῦ πολιτισμοῦ. Εἶναι ὑπόθεση ζωῆς καί σωτηρίας, σ' αὐτόν τόν κόσμο καί στήν αἰωνιότητα, ἀδελφοί μου, ἡ διαφύλαξη τοῦ δόγματος τῆς Ὀρθοδοξίας!
 
 

Σ. Ν. Σάκκος