ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ, ΟΡΘ. ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ "ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΛΠΙΣ", ΦΙΛΥΡΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ

  Γνωρίζουμε καί πιστεύουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος κτίσθηκε «κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ». Ἐπίσης διδασκόμαστε ἀπό τόν ἀπόστολο Παῦλο ὅτι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Χριστός. Ἄρα, συμπεραίνουμε, ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, πλάστηκε δηλαδή μέ μοντέλο τόν Χριστό, πλάστηκε γιά νά γίνει Χριστός. Ἀκριβῶς στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ἐκεῖ βρίσκεται ἡ ἀξία του, ἡ ὑπεροχή του ἀπό τά ἄλλα κτίσματα καί ἡ μοναδικότητα τοῦ προορισμοῦ του.
  Τά θρησκεύματα, οἱ φιλοσοφίες, οἱ ποικίλες ἀνθρωπολογικές θεωρίες καί ἡ πολιτική στηρίζουν τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου στά συστατικά του, στήν ἐφευρετικότητά του. Καί ἀντιδικοῦν αἰῶνες τώρα, γιά τό εἶδος τῶν συστατικῶν τοῦ ἀνθρώπου, γιά τήν ἰδιαιτερότητά του ἤ τήν κοινότητά του σέ σχέση μέ τά ἄλλα πλάσματα. Ὅμως πλανῶνται στήν ἀφετηρία τῆς σκέψεώς τους καί γι’ αὐτό δέν ἐκτιμοῦν σωστά τήν ἀξία καί τόν προορισμό τοῦ ἀνθρώπου.
  Δέν εἶναι τά συστατικά του, πού προσδιορίζουν τήν οὐσία, τήν ἀξία καί τόν προορισμό τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως τά χρώματα καί τό εἶδος τοῦ ὑλικοῦ ἀπό τό ὁποῖο εἶναι κατασκευασμένη μιά φωτογραφία δέν εἶναι ἐκεῖνα πού προσδιορίζουν τήν ἀξία τῆς φωτογραφίας. Τήν ἀξία τῆς ἡ φωτογραφία τήν παίρνει ἀπό τό πρόσωπο πού εἰκονίζει καί ἀπό τό πῶς καί πόσο σωστά καί καθαρά τό εἰκονίζει. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν ἄνθρωπο. Τή θέση του ὡς κορωνίδα τοῦ κόσμου καί τήν ὑπαρξιακή του ἀξία τήν ὀφείλει ὄχι στά συστατικά του ἤ στό δυναμισμό του ἀλλά στό ὅτι εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Καί τό πόσο σωστά καί καθαρά εἰκονίζει τόν Χριστό, αὐτό μετρᾶ τήν ἀξία του καί τήν ἐπιτυχία τῆς ἀποστολῆς του.
  Εἶναι ὁ ἄνθρωπος λογική, ἐλεύθερη καί κοινωνική ὕπαρξη, διότι τό ἀρχέτυπό του, ὁ Χριστός, εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, πού ὑπάρχει αἰώνια καί κοινωνεῖ ἐλεύθερα μέ τά ἄλλα πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδος. Λαχταρᾶ τή ζωή, τήν ἀλήθεια καί τήν εὐτυχία, διότι τό ἀρχέτυπό του, ὁ Χριστός, εἶναι ἡ ζωή, ἡ ἀλήθεια καί ἡ ἀπόλυτη μακαριότητα. Ἄρα ὁ ἄνθρωπος κτίσθηκε, ζῆ, ὑπάρχει καί πορεύεται ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ὁποίου εἶναι ἡ εἰκόνα. Γι’ αὐτό εὔστοχα παρατηροῦν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση ἄγχεται καί ἀγωνιᾶ ἕως ὅτου βρεῖ τόν Χριστό καί ἀναπαυθεῖ σ’ Αὐτόν. Δηλαδή τό ζητούμενο γιά τόν ἄνθρωπο εἶναι ἡ εὕρεση τοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἕνωση μαζί Του.
  Ἀκριβῶς ἡ διαδικασία γιά νά βρεῖ ὁ ἄνθρωπος τόν Χριστό καί γιά νά ἑνωθεῖ μαζί Του, ἄρχισε μέ τά Χριστούγεννα. Καί ἐδῶ βρίσκεται ἡ μοναδικότητα καί ἡ ἄμετρη φιλανθρωπία τῶν Χριστουγέννων. Ἐπειδή δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό μόνος του νά φτάσει τό ἀρχέτυπό του, τόν Χριστό, νά ἑνωθεῖ μαζί Του καί νά ἀπολαύσει τήν πληρότητά Του, γι’ αὐτό ὁ Χριστός ἦρθε στήν εἰκόνα Του, τόν ἄνθρωπο, μέ τά Χριστούγεννα.
   Τά Χριστούγεννα, δηλαδή, δέν εἶναι ὅπως οἱ θεοφάνειες, πού περιγράφονται στίς μυθολογίες τῆς ἀρχαιότητος. Ἐκεῖ, στίς διηγήσεις τῶν μύθων, οἱ θεοί ἐμφανίζονται σάν ἄνθρωποι γιά μιά στιγμή καί ὕστερα ἐξαφανίζονται, διότι «Θεός ἀνθρώπῳ οὐ μίγνυται». Ἐδῶ, στά Χριστούγεννα, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς ἁγίας Τριάδος, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἑνώθηκε αἰώνια μέ τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Στή συνέχεια αὐτή τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη τήν ἀνέστησε καί τή θέωσε. Ἔτσι, ὑπάρχει ἔκτοτε ἡ θεανθρώπινη ὕπαρξη τοῦ Χριστοῦ, πού ἑλκύει μέ τίς ἐκκλησιαστικές διαδικασίες πρός τήν παντοδυναμία του τίς εἰκόνες του, δηλαδή τούς ἀνθρώπους.
   Ἑπομένως τά Χριστούγεννα εἶναι τό μοναδικό γεγονός, πού πραγματοποιεῖ τόν προορισμό καί τήν ἀποστολή τοῦ ἀνθρώπου. Γι’ αὐτό οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί θεωροῦμε τά Χριστούγεννα καί τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ ὡς τή μεγαλύετρη δωρεά τοῦ Θεοῦ στήν ἀνθρωπότητα. Δωρεά πού σημαδεύει ἀνεξίτηλα τή μοῖρα τοῦ ἀνθρώπου. Καταλαβαίνουμε, ἔτσι, γιατί ἡ γιορτή τῶν Χριστουγέννων γιά τούς Ὀρθόδοξους Χριστιανούς δέν ἔχει ἀναμνησιακό μόνο χαρακτήρα καί δέν γίνεται μία φορά μόνο τόν χρόνο σάν κάποια λαογραφική ἐκδήλωση. Δέν γίνεται ἔτσι ἡ γιορτή τῶν Χριστουγέννων στήν Ὀρθόδοξη Λατρεία.
  Τά Χριστούγεννα ὡς ἐρχομός τοῦ ἀρχετύπου στήν εἰκόνα του, ὡς φιλάνθρωπη ὑπαρξιακή αὐτοπροσφορά τοῦ Χριστοῦ στόν ἄνθρωπο, ἐπαναλαμβάνονται σέ κάθε περίπτωση πού ἕνας ἄνθρωπος γίνεται Χριστιανός, δηλαδή σέ κάθε τέλεση τοῦ μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος. Τή στιγμή πού ἕνας ἄνθρωπος βαπτίζεται, γίνεται ἡ θαυματουργική δικαίωση τῶν Χριστουγέννων. Διότι τή στιγμή τοῦ Βαπτίσματος, ὁ βαπτιζόμενος μέ θαυματουργικό τρόπο «βουτάει» μέ τήν ψυχή του καί μέ τό σῶμα του στή θεανθρώπινη ὕπαρξη τοῦ Χριστοῦ, «μπολιάζεται» μέ τόν θεάνθρωπο Χριστό, «ἑνώνεται» μέ τό ἀρχέτυπό του, «μπαίνει» στή διαδικασία τῆς χριστοποιήσεώς του, γιά τήν ὁποία ἔγιναν τά Χριστούγεννα.
  Ἀκριβῶς μ’ αὐτή τήν πίστη γιορτάζουμε τά Χριστούγεννα οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί. Στή γιορτή τῶν Χριστουγέννων δέν πανηγυρίζουμε μόνο τά γενέθλια τοῦ Χριστοῦ, πού ἀποτελοῦν ὡς γεγονός τό μεγαλύτερο θαῦμα ὅλων τῶν ἐποχῶν. Τήν ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων δέν γιορτάζουμε μόνο τά γενέθλια κάθε πολιτιστικῆς καί ἀνθρωπιστικῆς προόδου, πού δημιουργήθηκε μέ τά διδάγματα τοῦ Χριστοῦ καί μέ τό ἦθος τῶν Χριστιανῶν. Ἔτσι τά Χριστούγεννα τά γιορτάζουν καί ἐκεῖνοι πού δέν εἶναι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί· ἀκόμα καί ἐκεῖνοι πού δέν εἶναι Χριστιανοί. Διότι τόν Χριστό ὡς μέγα διδάσκαλο καί ἀνακαινιστή τῆς ἀνθρωπότητος τόν τιμοῦν καί οἱ μή Χριστιανοί. Γιορτάζουν ἑπομένως καί ἐκεῖνοι τά Χριστούγεννα ὡς γενέθλια τοῦ ἀνακαινιστοῦ τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, τά Χριστούγεννα τά γιορτάζουμε προπαντός ὡς προσωπική καί ταυτόχρονα ἐκκλησιαστική μας ὑπόθεση. Τά γιορτάζουμε ὡς μπόλιασμά μας μέ τόν Θεάνθρωπο Χριστό μέσα ἀπό τήν ἐκκλησιαστική ζωή. Τά γιορτάζουμε ὡς ἀρχή τῆς διαδικασίας γιά τήν πορεία τῆς προσωπικῆς μας κατοχυρώσεως στήν αἰωνιότητα. Κατοχυρώσεως πού γίνεται καθώς κτίζεται στήν ἐκκλησιαστική ζωή ἡ ἕνωσή μας μέ τόν Θεάνθρωπο Χριστό, ὁ ὁποῖος ἄρχισε νά ὑπάρχει στή γῆ μέ τά Χριστούγεννα.
  Κοντολογῆς, γιά μᾶς τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, τά Χριστούγεννα εἶναι ὁ προσφερόμενος παράδεισος, πού λαχταρᾶ καί ἐπιποθεῖ ἡ ὅλη ὕπαρξή μας. Γι’ αὐτό γιορτάζοντας τά Χριστούγεννα δέν περιοριζόμαστε σέ παχειά λόγια καί σέ τυπικές εὐχολογίες καί φαμφαρώνικες διακοσμήσεις. Ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί γιορτάζουμε τά Χριστούγεννα μετά ἀπό τεσσαρακονθήμερη προετοιμασία μέ τή συμμετοχή μας στήν πανδαισία τῆς χριστουγενιάτικης Λειτουργίας. Ἐκεῖ γινόμαστε σύναιμοι καί σύσσωμοι Χριστοῦ. Ἐκεῖ βιώνουμε τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, πιστεύουμε, ὅτι δικαιώνονται τά Χριστούγεννα καί κατανοεῖται ὁ ἀγγελικός ὕμνος τή νύχτα τῶν Χριστουγέννων, ὅτι τά Χριστούγεννα εἶναι «εὐδοκία ἐν ἀνθρώποις».

Δῆμος Ματσικίδης

 Οἱ μαῦρες φτεροῦγες τῆς χιτλερικῆς νύχτας ἔχουν τυλίξει πιά τή Νύμφη τοῦ Θερμαϊκοῦ. Ἰταμά ποδοπατάει τό χῶμα της τό ἑλληνικό ἡ γερμανική μπότα. Σφουγγίζει ὁ Ἕλληνας τό δάκρυ του, γιατί πληθαίνουν οἱ κατάδικοι στίς φυλακές. Ρουτίνα ἔχουν καταντήσει οἱ καθημερινές, πολλαπλές ἐκτελέσεις.
  Ἐκεῖ, στό στρατόπεδο "Παύλου Μελᾶ", μία ὁλόκληρη πολιτεία ἀπό δεσμίους τῶν ναζί εἶναι ἐγκλωβισμένη. Μελανό, ἄθλιο τό σκηνικό τούτης τῆς παγερῆς φυλακῆς. Ἡ φτώχεια, ἡ πεῖνα, τό κρύο, οἱ ψεῖρες, οἱ ἀρρώστιες, ἡ δυστυχία, οἱ ἐξευτελισμοί καί τά τρελλά βασανιστήρια θερίζουν τούς φυλακισμένους. Ὅσοι τολμήσουν ν᾿ ἀνάψουν λίγη φωτιά νά ζεσταθοῦν, δέχονται τ᾿ ἀνελέητα χτυπήματα τοῦ κατακτητῆ. Ὁ Διευθυντής μέ τό στυλιάρι τοῦ κασμᾶ σαπίζει στό ξύλο ἕναν νεαρό, γιατί ἔδειξε τά φιλάνθρωπα αἰσθήματά του σ᾿ ἕναν ἄρρωστο καί τοῦ πρόσφερε ἕνα ζεστό. Κι οἱ κλοῦβες τῆς Κατοχῆς πᾶνε καί ἔρχονται βαρυφορτωμένες. Γεμίζουν ἀπό μελλοθανάτους κι ἐπιστρέφουν ἄδειες.
  Κι ἐνῶ οἱ Γκεσταπῖτες ξεβράζουν πάνω στούς κρατουμένους ὅλη τους τήν ἀγριότητα καί κτηνωδία, κάποιος ὑπόδικος, ἱλαρός λευΐτης, μέ τή θαυμαστή του δρᾶσι ἔχει μετατρέψει τό ἀποκρουστικό καί ἀνήλιαγο στρατόπεδο, τόν προθάλαμο τοῦ θανάτου, σέ φάτνη Χριστοῦ. Εἶναι ὁ ἡρωϊκός, ὁ ἀλύγιστος μάρτυρας Διονύσιος Χαραλάμπους, ὁ μετέπειτα ἄξιος ἐπίσκοπος Τρίκκης καί Σταγῶν. Ἄγγελος καί βακτηρία γίνεται γιά τούς ἀπελπισμένους συγκαταδίκους του. Ἀκτινοβολεῖ ἡ προσωπικότητά του μέσα καί ἔξω ἀπό τίς φυλακές. Σέ μία τέτοια ψυχή πού συγκακουχεῖται, δέν μπορεῖ ὁ Κύριος νά μή στείλει συνεργούς, Κυρηναίους, στό ἔργο της. Τό καταθέτει ὁ ἴδιος στό ἡμερολόγιο-βιβλίο του «Μάρτυρες».
 «25 Δεκεμβρίου 1943. Τά δεύτερα Χριστούγεννά μας στοῦ Παύλου Μελᾶ. Μά ἡ ἀγάπη τῶν χριστιανῶν κάνει νά ξεχάσωμε τήν τραγική μας θέσι. Μ᾿ ὅλο τό κρύο, ἀπ᾿ τό πρωί καταφθάνουν καραβάνια, ἄλλοι μάγοι πρός τό Θεῖο Βρέφος, μέ τά δῶρα τους: ψωμιά, τρόφιμα, γλυκά, φροῦτα καί τσιγάρα. Εἶναι τά Κατηχητόπουλά ῾μας᾿... Τά δικά μας. Αὐτά πού ἔχουν τή φροντίδα τή δική μας, αὐτά πού ἀνέλαβαν νά μᾶς φέρουν τό χαμόγελό τους. Ἡ εὐχαριστία κυλᾶ βουβά, φουσκώνει τά στήθη μας καί βουρκώνει τά μάτια. Σ᾿ εὐχαριστοῦμε, Κύριε, πού δέ μᾶς ἄφησες μόνους... Τά παιδιά μᾶς εὔχονται χρόνια πολλά, καλή λευτεριά -αὐτό στό αὐτί-, ἀφήνουν τά δῶρα τους τά πλούσια καί φεύγουν. Χάνονται ἐκεῖ στό βάθος τοῦ δρόμου, μιά μακριά γραμμή χελιδόνια πού ἔφεραν τήν ἄνοιξι στό διπλό μεσοχείμωνο τοῦ Π. Μελᾶ».
  Οἱ ἐκδηλώσεις τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης, μέ τοῦ Ἀβραάμ τ᾿ ἀγαθά καί μέ πρωτοπόρους τούς ἱεροκήρυκες τῆς Ἀδελφότητος τῆς «Ζωῆς», ἐπαναλαμβάνονται πολλές φορές. Μιά μέρα ὁ π. Διονύσιος, ἡ ψυχή τῶν φυλακῶν, δέχεται ἀπό τούς πατέρες τῆς χριστιανικῆς κινήσεως ἕνα προσωπικό δῶρο. «Τ᾿ ἀνοίγω καί τί βλέπω! Ἕνα χοντρό-χοντρό κοντόρασο, γιά ν᾿ ἀντικαταστήση τά κουρέλια πού φορῶ», ἐξομολογεῖται ὁ ἴδιος μέ συγκίνηση. Ἰδιαίτερα βέβαια χάρηκα, ὅταν ἔμαθα πώς σ᾿ ἐκείνη τή ζεστή καί ριψοκίνδυνη προσπάθεια συμμετέχει ἐνεργά καί προσφέρει τή λογία της καί ἡ δική μας Ἀδελφότητα «Ἀπολύτρωσις», μέ τ᾿ ὄνομα τότε «Ἀποστολική Διακονία».
  Κι ὁ ἀνύσταχτος ἄγγελος τῶν καταδίκων χάρις στήν ἀξιωσύνη του μετατρέπει τό ἐλεεινό κελλί τῆς φυλακῆς του σέ «Ὑπουργεῖο Προνοίας καί Περιθάλψεως». Ἐκεῖ προστρέχουν οἱ κρατούμενοι πού δέν ἔχουν στόν ἥλιο μοῖρα, νά πάρουν τά δῶρα τῶν ἀχθοφόρων τῆς ἀγάπης. Ἐκεῖ βρίσκουν, στή βιβλιοθηκούλα πού εἶναι στημένη, κάποιο θρησκευτικό βιβλίο, πού θά τονώσει τό ἠθικό τους. Προπάντων ἐκεῖ καταφεύγουν, γιά νά ἀποβάλουν τίς κηλῖδες τῆς ψυχῆς τους καί νά λάβουν κάτω ἀπό τό πετραχήλι τοῦ π. Διονυσίου τήν ἄφεσι. «Ὁ ἐγωισμός, πού κρατοῦσε πολλούς μακριά ἀπ᾿ τό παρήγορο καί φιλάνθρωπο τοῦτο μυστήριο, σφυροκοπήθηκε, πάνω στ᾿ ἀμόνι τοῦ στρατοπέδου, μέ τό βαριό τοῦ πόνου», γράφει χαρακτηριστικά. Ἀπό ᾿κεῖνο τό ὑγρό κελλί του ψάλλει χαμηλόφωνα ὁ τραγικός ἱερέας μέ μάτια δακρύβρεχτα τή νεκρώσιμη ἀκολουθία τῶν μελλοθανάτων, πού σέ λίγο οἱ Γερμανοί θά ἔχωναν σέ λάκκους. «Ἔλεγα», σημειώνει, «τό Δι᾿ εὐχῶν, ὅταν ἀκούστηκε ἡ ριπή τοῦ πολυβόλου. Ὕστερα οἱ χαριστικές». Ἔτσι, κάτω ἀπό τή μύτη τῆς σιδηρᾶς Αὐτοκρατορίας ὁ π. Διονύσιος ἔκανε τή δική του ἀντίσταση. Ὅσο οἱ τίγρεις διψοῦσαν γιά αἷμα, τόσο αὐτός προσπαθοῦσε, μέ τό κήρυγμα πού ἀντλοῦσε ἀπό τό χρυσωρυχεῖο τῆς Κ. Διαθήκης, νά κρατᾶ τίς καρδιές τῶν συγκαταδίκων του ἀνεξίκακες καί νά τίς ἐξαγνίζει μέ τ᾿ ἄχραντα μυστήρια.
 Κάθε φορά πού περνῶ μπροστά ἀπό τό στρατόπεδο «Παύλου Μελᾶ», νιώθω ν᾿ ἀντικρύζω μιά πρωτοχριστιανική κατακόμβη. Αὐθόρμητα σιγοψάλλω «αἰωνία ἡ μνήμη» αὐτῶν πού μέσα στίς ἀπάνθρωπες φυλακές καθαγίαζαν τίς ψυχές τους καί ἀναπαύονται τώρα στήν ἄληκτη μακαριότητα.

Ἑλληνίς

«Πολλά δέ θέλει ὁ ἄνθρωπος
νά ᾽ν᾽ ἥμερος νά ᾽ναι ἄκακος·
λίγο φαΐ, λίγο κρασί,
Χριστούγεννα κι Ἀνάσταση»,

εἶναι στίχοι τοῦ νομπελίστα μας ποιητῆ Ὀδυσσέα Ἐλύτη.
 Τά Χριστούγεννα, πράγματι, προσ­φέρουν μία εὐκαιρία νά ξαναβροῦμε τούς παλιούς μας φίλους, ποιητές καί συγγραφεῖς, πού μέ δύναμη ψυχῆς τραγούδησαν τόν νεογέννητο Χριστό. Ἴσως ἔτσι κι ἐμεῖς γίνουμε λίγο «ἥμεροι καί ἄκακοι».
 Ξεκινῶ ἀπό τόν πρίγκιπα τῶν λογοτεχνῶν, τόν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, γιά τόν ὁποῖο ὁ Μιλτιάδης Μαλακάσης πίστευε ὅτι ἦταν ὁ «καλύτερος ποιη­τής» πού εἶχε γνωρίσει. Στό διήγημα «Στό Χριστό στό Κάστρο» ὑπάρχει ἕνα ποίημα πού ἀναφέρεται στόν ναό τῆς Γεννήσεως:

«Μέ χρόνους μέ καιρούς καί ἥμισυ καιροῦ,
κάποιος ἀμαθής, ἁμαρτωλός χυδαῖ­ος,
καμμία γυναίκα τοῦ λαοῦ πτωχή
σ᾽ ἐνθυμεῖται κι ἔρχεται νά σοῦ φέρ᾽
ὄχι χρυσόν, ἀλλά ὀλίγο λιβάνι,
ἕνα κερί κι ὀλίγο λάδι στήν μποτίλια
σ᾽ ἐσέ πού εἶσαι ὅλων ὁ δοτήρ».

Ὁ μεγάλος ποιητής μας Κωστῆς Παλαμᾶς μέ ξεχωριστή κατάνυξη στέκεται μπροστά στό ἀσύλληπτο μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ («Ἀστέρι Θεϊκό») καί θαυμάζει:

«Τί φῶς καί χρῶμα κι ὀμορφιά
νά σκόρπιζε τό ἀστέρι,
ὅπου στήν κούνια τοῦ Χριστοῦ
τούς μάγους ἔχει φέρει;».

Τήν τρυφερότητά του ἀπέναντι στόν νεογέννητο Χριστό ἐκφράζει μέ τό ποί­ημά του:

«Νά ᾽μουν τοῦ σταύλου ἕν᾽ ἄχυρο, ἕνα φτωχό κομμάτι,
τήν ὥρα π᾽ ἄνοιξ᾽ ὁ Χριστός στόν ἥλιο του τό μάτι!».

 Τό ποίημά του «Ἕνας Θεός» ἀπο­κα­λύπτει τήν «καλή ἀλλοίωση» πού συμ­βαίνει στά μύχια τῆς ὑπάρξεως, ὅταν γεννιέται μέσα της ὁ Χριστός:

«Ὤ, μέσα μου γεννιέται ἕνας Θεός
καί τό κορμί μου γίνεται ναός,
δέν εἶναι ὡς πρῶτα φάτνη ταπεινή,
μέσα μου λάμπουν ξάστεροι οὐρα­νοί».

 Γενικά, στά χριστουγεννιάτικα ποι­ή­ματα μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι συνη­θι­σμένο μοτίβο ἀποτελεῖ τό πυκνό χιόνι, τό ἀναμμένο τζάκι, τό λαμπρό ἀστέρι, οἱ μάγοι, οἱ ἄγγελοι, ἡ ἐκκλησία πού κα­λεῖ τούς πιστούς νά γιορτάσουν τά Χρι­στούγεννα τῆς Ρωμιοσύνης.
 Γνωστό καί γεμάτο νοσταλγία εἶναι τοῦ Στέλιου Σπεράντζα τό «Χιόνια στό καμπαναριό», ὅπως καί τό «Στή γωνιά μας κόκκινο/ τ᾽ ἀναμμένο τζάκι...».
 Ὁ Τέλλος Ἄγρας (φιλολογικό ψευ­δώνυμο τοῦ ποιητῆ Εὐαγγέλου Ἰωάν­νου) μᾶς μεταφέρει κι αὐτός στό λευκό τοπίο:

«Ὄξω πέφτει ἀδιάκοπο καί πυκνό τό χιόνι,
... ... ... ...
στόν ἀγέρα ἀντιλαλοῦν τοῦ ση­μάν­τρου οἱ τόνοι,
κάτασπρη, γιορτάσιμη λάμπει ἡ ἐκ­κλησιά».

Ὁ Γ. Δροσίνης ἀναφέρεται μέ ἔξαρ­ση στή «Χριστουγεννιάτικη νύχτα»:

«Τήν ἅγια νύχτα τή Χριστουγεν­νιά­τικη - ποιός δέν τό ξέρει; -
τῶν Μάγων κάθε χρόνο τά μεσά­νυ­χτα λάμπει τ᾽ ἀστέρι.
Κι ὅποιος τό βρεῖ μές στ᾽ ἄλλα ἀστέ­ρια ἀνάμεσα καί δέν τό χάσει
σέ μιά ἄλλη Βηθλεέμ ἀκολουθώντας το μπορεῖ νά φτάσει».

Ὁ Σ. Σκίπης ἀποκαλύπτοντας τή μυ­στική του σχέση μέ τό θεῖο Βρέφος γί­νεται ἕνα ἀκόμη μεγαλόπνοο ἀντηχεῖο καί ἐξομολογεῖται:

«Τό Ἀστέρι αὐτό, πού ὁδήγησε τούς μάγους νά Σέ βροῦνε,
κάθε πιστός μέ τῆς ψυχῆς τά μάτια τό θωρεῖ,
τό Ἀστέρι αὐτό στή φάτνη Σου κι ἐμένα μ᾽ ὁδηγεῖ».

Ὁ ποιητής τοῦ βουνοῦ καί τῆς στά­νης Κ. Κρυστάλλης δίνει παραστατικά τήν περιρρέουσα ἑορταστική ἀτμό­σφαι­ρα:

«Ξημέρωσαν Χριστούγεννα. Οἱ ἐκ­κλη­σιές σημαίνουν,
κουνιοῦνται τά καμπαναριά κι οἱ φω­νές πού βγαίνουν
ἀπ᾽ τό βαθύ καί διάπλατο κάθε καμ­πάνας στόμα,
μοιάζουν χερουβικούς ψαλμούς, σάν ἀπ᾽ τό οὐράνιο δῶμα.
Χιλιάδες τά Χριστούγεννα τά τρα­γου­δοῦν ἀγγέλοι,
καί κάθε ἀχτίδα ἀπό ψηλά, πού κάθε ἀστέρι στέλλει,
μοιάζει ἀγγελική ματιά». 

Μέ ἔκφραση ἀπέριττη ἀλλά ἐξαιρετικά πολυδύναμη ὁ Στέφανος Μπολέτσης ζητεῖ ἀπό τόν Κύριο:

«Χριστούγεννα! Στόν οὐρανό λάμπει τ᾽ ἀστέρι,
ἀπ᾽ ὅλα τ᾽ ἀστέρια πιό λαμπρό,
... ... ...
Θεέ μου, οἱ ψυχές, ἄς γίνουν φάτνες ταπεινές,
φῶς ὁ Χριστός κι ἀγάπη νά μᾶς φέ­ρει.
Ἂς λάμπουν ἥλιοι μέσα στούς χει­μῶνες,
νά διώξουνε τά νέφη τοῦ βοριᾶ.
Κι ἄς ἔρθει Ἀπρίλης μέσα στά χιόνια τά βαριά,
κῆποι ν᾽ ἀνθίσουν κεῖ πού πέρασαν κυκλῶνες».

Ὁ Γεράσιμος Μαρκορᾶς παραλληλί­ζει τήν πίστη μέ τό ὁδηγητικό ἀστέρι  καί εὔχεται:

«Στά σκοτάδια τοῦ κόσμου μία μέρα
πάλι ἐκείνη σάν ἄστρο ἄς φανεῖ (ἡ πίστη)
πού τούς Μάγους ὁδήγησε πέρα
νά λατρέψουν τό οὐράνιο παιδί».

Θά πρέπει ἐπίσης νά μνημονεύσου­με τά μεστά θεολογικοῦ βάθους ποιή­ματα τοῦ Γ. Βερίτη γραμμένα μέ δύ­ναμη καί βίωμα καί στά ὁποῖα διακρίνεται ἔντονα ἡ ἐπίδραση τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ὑμνολογίας. Μνη­μονεύουμε ἀπό τά πολ­λά τό «Τ᾽ ἄστρο στήν Ἀνατολή», στό ὁποῖο μέ θριαμβικό τόνο παρουσιάζει τήν κατάρρευση τῆς εἰδωλολατρίας, γιά νά καταλήξει ἀποφθεγματικά:

«Τώρα πεθαίνουν οἱ πολλοί.
Γεννιέται ὁ Ἕνας».

Στό ἔμπνοο ὀρατόριό του «Ἡ γέννη­ση τοῦ Λυτρωτῆ» μέ θάλπος καί ἄφατη γλυκύτητα παρακινεῖ:

«Χαρά στίς ψυχές
πού στέλλουν στό Βρέφος λατρείας εὐχές».

Μέ τό ποίημά του «Δεῦτε ἴδωμεν, πιστοί» ὑποστασιάζει τήν «προσδοκία τῶν Ἐθνῶν», τόν ἐρχομό τοῦ μεγάλου Ἀναμενόμενου ὅλων τῶν αἰώνων καί τῶν γε­νε­ῶν, ἀγγίζοντας ὥς τά κατά­βα­θα τήν ὕπαρξή μας.
Πράγματι, ἡ ὑμνητική στάση τοῦ ποιητῆ μᾶς συνεπαίρνει καί ὁδηγεῖ καί τά δικά μας βήματα στή φάτνη, γιά νά γιορτάζουμε «Αἰώνια μέσα μας Χρι­στού­γεν­να». Κι ἐμεῖς μαζί του δεητικά ἀνα­φωνοῦμε:

«Τ᾽ ἅγια σου σπάργανα φιλοῦμε
μπροστά σου ἐδῶ γονατισμένοι,
καί ταπεινά παρακαλοῦμε·
... ... ...
Δέξου, Χριστέ, τήν προσευχή μας,
κι ἄς γίνει Φάτνη σου ἡ ψυχή μας».

                            Εὐδ.  Αὐγουστίνου

Σᾶς προσκαλοῦμε στίς ἑορταστικές ἐκδηλώσεις τῆς ἐθνικῆς ἐπετείου  τῆς 25ης Μαρτίου,

στήν Αἴθουσα Ἐκδηλώσεων τῶν Ἐκπαιδευτηρίων:

Τρίτη 20 Μαρτίου, 6.00 μ.μ. (Παιδικός Σταθμός - Νηπιαγωγεῖο)

Πέμπτη 22 Μαρτίου,  6.00 μ.μ. (Δημοτικό)

  Ἡ μεγαλόνησος τῆς Μεσογείου Κύπρος τόν γέννησε καί ἀπολαμβάνει τήν εὐεργετική μεσιτεία του ἀπό τήν ἐπίγεια βιοτή του, τόν 4ο αἰώνα, μέχρι σήμερα. Ἡ κορώνα τοῦ Ἰονίου Κέρκυρα κρατᾶ τό σκήνωμά του καί σεμνύνεται γιά τά θαυμάσιά του. Ἡ παγκόσμια Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ τόν τιμᾶ στή χορεία τῶν μεγάλων πατέρων της, καθώς μνημονεύει «Ἁγίου Σπυρίδωνος, ἐπισκόπου Τριμυθοῦντος τοῦ θαυματουργοῦ». Κι ἐμεῖς σκύβουμε νά πάρουμε τήν εὐχή του καί νά ἐνωτισθοῦμε τό μήνυμά του τόν μήνα αὐτό πού τιμοῦμε τή μνήμη του (12/12).
  Στά χνάρια τῶν μεγάλων πατριαρχῶν Ἀβραάμ, Ἰσαάκ καί Ἰακώβ, ὁ ἅγιος Σπυρίδων ὑπῆρξε ποιμένας προβάτων. Ἀπό τήν ποίμνη τόν κάλεσε ὁ Ἀρχιποιμένας Χρι­στός γιά νά τοῦ ἀναθέσει τή διαποί­μαν­ση τῶν λογικῶν προβάτων του. Ἡ κλήση στήν ἱερoσύνη τόν βρῆκε φημισμένο γιά τίς ἐλεη­μοσύνες του καί ὥριμο πλέον ἀπό τόν πόνο τοῦ θανάτου τῆς συζύγου του. Ἡ σο­φία καί ἡ καλοσύνη του, τά φλογερά κηρύ­γματά του στούς πονεμένους, ἡ καλή διοί­κηση τοῦ οἴ­κου του τόν ἀνέδειξαν ἱερέα καί σέ λίγο ἐπί­σκοπο Τριμυθοῦντος.
  Ἀπέραντα ἐλεήμων, χαρισματικά ταπεινός, παρά τά πλούτη του, καί ἁπλός, ἁπλοϊκός, εἶναι αὐτός πού κα­τα­τρόπωσε τούς ἀρειανούς κατά τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο. Μέ τό παράδειγμα τῆς κεραμίδας ἔδειξε ἐποπτικά τό μυστήριο τῆς ἁγίας Τριάδος. Ἡ ἀγγελική καθαρότητα τοῦ βίου του ἐπιβραβεύθηκε ἀπό τόν Θεό, πού τόν ἀξίωσε νά ἔχει «ἀγγέλους συλ­λει­τουργοῦντας», ὅπως ψάλλεται στό Ἀπολυτίκιό του καί νά ἐπιτελεῖ θαύματα.
  Ὡς θαυματουργός θαυμάσθηκε ἀπό τούς συγχρόνους του ἀλλά καί ἀπό τίς μετέπειτα γενιές μέχρι σήμερα. Ὅλοι ζητοῦμε τίς πρεσβεῖες καί τήν παρέμβασή του γιά τή λύση τῶν προβλημάτων πού μᾶς ταλαιπωροῦν.
  Ὡστόσο, τό μεγαλύτερο καί σπουδαιότερο αἴτημα εἶναι νά ζητή­σου­­με ἀπό τόν ἁπλό Ἅγιο νά παρακαλέσει τόν Κύριο νά σταλάξει καί στίς δικές μας ψυχές λίγη ταπείνωση καί ἁπλότητα. Εἶναι τά στοιχεῖα πού σίγουρα προσελκύουν τή χά­ρη τοῦ Θεοῦ, πού ἀναπαύουν τόν Θεό. Ἐξ­άλλου καί ὁ ἴδιος ὁ Θεάνθρωπος ἔτσι δέν περπάτησε πάνω στή γῆ, ταπεινός καί ἁπλός;
  Περιμένοντας, λοιπόν, τά Χριστούγεννα, ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Σπυρί­δωνoς γίνεται γιά τούς πιστούς μία ἔντονη ὑπόμνηση ἀλλά καί ὑπόδειγμα θεάρεστης προετοιμασίας γιά τή συνάντηση μέ τόν ἐνανθρωπήσαντα Κύριο. Μπορεῖ μάλιστα νά γίνει καί τό πρότυπο γιά νά ξεπεράσουμε καί νά ἀξιοποιήσουμε θετικά τίς δυσάρεστες συγκυρίες τῶν ἡμερῶν μας, τήν αὐξανόμενη φτώχια καί τήν ἐξουθένωση πού ταλανίζει τόν λαό μας. Ὁ Ἅγιος πού ἑκούσια πτώ­χευ­σε καί θεληματικά ταπεινώθηκε, ἀλλά καί τόσο τιμήθηκε ἀπό τόν Θεό, μᾶς ἐνθαρρύνει νά μήν πτοηθοῦμε ἀπό τά δυσάρεστα. Νά ἀ­γαπήσουμε τήν ἁπλότητα καί μέσα ἀπό αὐ­τήν νά ὑψωθοῦμε πρός τήν ἁγιότητα. Σᾶς τό εὐχόμαστε ὁλόψυχα. Καλά Χριστούγεν­να!

Ἀ.

Ἀπολύτρωσις 69 (2014) 299

 Ἕνας πατέρας γυρνώντας ἀργά στό σπίτι του ἀπό τήν ἐργασία, κουρασμένος καί ἐκ­νευ­ρισμένος, βρῆκε τόν γιό του νά τόν περιμένει στό πλατύσκαλο τοῦ σπιτιοῦ καί μέ δειλή φωνή καί ἱκετευτικό βλέμμα τοῦ εἶπε:
  -Μπαμπά, πόσα παίρνεις τήν ὥρα στή δουλειά σου;
  - Μέ μεγάλη ἔκπληξη ὁ πατέρας τοῦ ἔρρι­ξε ἕνα θυμωμένο βλέμμα καί τοῦ εἶπε αὐ­στη­ρά:
  - Αὐτό δέν εἶναι δική σου δουλειά, μή μέ ἐνοχλεῖς τώρα, εἶμαι κουρασμένος.
  - Μπαμπά, ἁπλῶς πές μου, σέ παρακα­λῶ, πόσα παίρνεις σέ μία ὥρα; ἐπέμενε τό ἀγόρι.
 Ὁ πατέρας γιά νά σταματήσει νά ρωτάει ὁ γιός τοῦ ἀπάντησε:
 - Εἴκοσι εὐρώ τήν ὥρα, ἄν θέλεις νά ξέρεις.
 -Ἐντάξει, μπαμπά, θά μποροῦσες νά μοῦ δανείσεις δέκα; ρώτησε τό ἀγόρι.
 Ἐξαγριωμένος ὁ πατέρας φώναξε:
 - Λοιπόν, αὐτός ἦταν ὁ λόγος πού ρω­τοῦ­σες πόσα κερδίζω; Πήγαινε γιά ὕπνο καί μή μέ ἐνοχλήσεις ξανά! Ἀκοῦς;
 Ἤδη εἶχε νυχτώσει καί ὁ πατέρας σκεφτόταν τή συμπεριφορά του ἀπέναντι στόν γιό του καί ἔνιωθε αἰσθήματα ἐνοχῆς. Σκέφτηκε πώς ὁ γιός του ἴσως ἤθελε νά ἀγοράσει κάποιο παιχνίδι. Προσπάθησε νά ἀπαλ­λαγεῖ ἀπό τά αἰ­σθήματα πού ἔνιωθε καί πῆγε στό δωμάτιο τοῦ γιοῦ του.
 -Κοιμᾶσαι, γιόκα μου; ψιθύρισε ὁ πα­τέρας.
 -Ὄχι, μπαμπά. Γιατί; ἀπάντησε μισοκοιμισμένο τό μικρό ἀγόρι.
 -Ἐδῶ εἶναι τά χρήματα πού μοῦ ζήτησες νωρίτερα, εἶπε ὁ πατέρας.
 -Εὐχαριστῶ, μπαμπά! ἀπάντησε χαρούμενος ὁ γιός καί βάζοντας τό χέρι του κάτω ἀπό τό προσκέφαλό του ἔ­βγα­λε κάποια χρήματα.
 -Τώρα ἔχω ἀρκετά! Τώρα ἔχω εἴ­κο­σι εὐρώ! εἶπε τό μικρό ἀγόρι στόν πατέ­ρα του, ὁ ὁποῖος τά εἶχε χαμένα, καθώς τό κοιτοῦσε. Ὁ μικρός γιός του συνέχισε:
 -Μπαμπά, θά μποροῦσες νά μοῦ πουλήσεις μία ὥρα ἀπό τό χρόνο σου;
 Οἱ ἔρευνες μᾶς βεβαιώνουν ὅτι τά μικρά παιδιά πού ἔχουν γονεῖς οἱ ὁποῖοι ἀσχολοῦνται μαζί τους εἶναι πιό ἐξωστρεφῆ, προσ­αρμόζονται εὔκολα καί νιώθουν ἀσφαλῆ σέ σχέση μέ ἄλλα συν­ο­μήλικά τους πού οἱ πατεράδες τους δέν ἀσχολοῦνται μαζί τους ἤ ἀπουσιάζουν ἀπό τήν οἰκογένεια. Καθώς τά παιδιά μεγαλώνουν, ἡ σχέση μέ τόν πατέρα τους ἐκφράζεται μέ πολλούς τρόπους. Οἱ κοινωνικές σχέσεις πού ἔμαθαν ἐκ­δηλώνονται ποικιλοτρόπως. Θά βοηθήσουν τά παιδιά πῶς νά κάνουν σωστές ἐπιλογές καί πῶς νά συμπεριφέρονται σέ κάθε περίπτωση. Ἐ­πί­σης οἱ κοινωνικές δεξιότητες ἐπηρεάζουν    τή συμπεριφορά τῶν παιδιῶν καί τῶν ἐφήβων, τίς ἀκαδημαϊκές τους ἐπιδόσεις καί τίς οἰ­κογενειακές σχέσεις. Οἱ ἐρευνητές ἀκό­μη ἔχουν παρατηρήσει λιγότερες ἀσυνείδητες συμπεριφορές.
 Πολλοί ἀπό τούς σημερινούς γονεῖς εἶ­χαν πατεράδες πού ἦταν ἀμέτοχοι στή δική τους παιδική ἡλικία. Ἔτσι δέν ἔχουν πρότυπο γιά νά μιμηθοῦν καί ἴσως τούς εἶναι λίγο δύσκολο νά «παίξουν» ἕνα ρόλο πού δέν διδάχτηκαν. Ὁ γονιός δάσκαλος καί τό πρότυπό τους δέν ἦταν αὐτό πού διδάχτηκαν καί τώρα καλοῦνται νά ἐν­σαρκώσουν. Οἱ νέ­οι πατεράδες δέν μπο­ροῦν νά γνωρίζουν πῶς νά πάρουν μέρος καί νά συμμετέχουν στή συν­αισθηματική ζωή τῶν παιδιῶν τους καί κυρίως τῶν μικρῶν ἀγοριῶν. Μποροῦν νά θεωρήσουν μία τέτοια προσπάθεια ὡς ἐπιχείρηση ἐκ­φοβισμοῦ.
 Ἡ θεωρητική κατάρτιση σχετικά μέ τήν παιδική ἀνάπτυξη εἶναι σημαντική. Καθώς τά παι­διά μεγαλώνουν, τά ἀγόρια ἐξιδανικεύ­ουν τόν πατέρα τους καί θεω­ροῦν ὅτι εἶναι τέλει­ος. Ἐσωτερικεύουν τή μορφή του καί ταυ­τί­ζονται μαζί του. Εἶναι μία φυσιολογική φά­ση τῆς πορείας πρός τήν ἀνάπτυξή τους. Ὁ μικρός γιός περπατάει ὅπως ὁ πατέρας του, χειρονομεῖ ὅπως ἐκεῖνος, μιλάει σάν ἐ­κεῖνον. Μπορεῖ νά παρουσιάζει καλές κοινωνικές δεξιότητες, νά δημιουργεῖ σωστές φιλίες, νά φέρεται εὐγενικά πρός τή μητέρα του μιμού­μενος τόν πατέρα του. Ὁ γιός θέλει νά εὐχαριστήσει τόν μπαμπά του, νά ἔχει τήν ἔγ­κρισή του γιά ὅ,τι κάνει καθώς καί τήν ἀποδοχή του. Καί ὑπόνοια ἀπόρριψής του ἀπό τόν πατέρα τοῦ εἶναι πολύ ὀδυνηρή, τόν ἀναστατώνει καί τοῦ προξενεῖ ἀ­γιά­τρευτο ψυχικό τραῦμα πού κλονίζει τήν ψυχική του ἰσορροπία καί ἐπιδρᾶ ἀρνητικά στήν αὐτοεκτίμησή του.
 Ἐάν ὅμως σέ μία οἰκογένεια ὁ πατέρας θυμώνει, ἀντιδράει βίαια καί υἱοθετεῖ ἀρ­νη­τικές μορφές συμπεριφορᾶς, εἶναι πολύ πι­θα­νό καί ὁ μικρός γιός του νά υἱοθετήσει τίς  ἴδιες μορφές συμπεριφορᾶς καί νά τίς μιμηθεῖ. Ἡ εὐθύνη, λοιπόν, τοῦ πατέρα εἶ­ναι πολύ μεγάλη καί θά πρέπει νά σκεφθεῖ πολύ σοβα­ρά γιά τή θέση καί τόν ρόλο πού κατέχει καί καλεῖται νά διαδραματίσει μέσα στήν οἰκογένειά του.
 Τά θεμέλια γιά μία σωστή καί ὡραία ἐπικοινωνία μέ τόν γιό του, ὁ πατέρας ἀρ­χίζει νά τά χτίζει πολύ νωρίς, ἀπό τήν ὥρα τοῦ τοκετοῦ, ὅταν τρυφερά γιά πρώτη φο­ρά τόν κρατάει στά χέρια του! Καί αὐτή ἡ σχέση συν­­εχίζεται νά οἰκοδομεῖται σταθερά μέ στοργή, ὑπομονή καί ἀγάπη ἄνευ ὅρων μέχρι τήν πο­λύ κρίσιμη ἡλικία τῶν ἕξι χρόνων. Ἀργότερα, ὅταν ὁ γιός του φτάσει στό γυμνάσιο καί τό λύκειο καί ὁ συναι­σθηματικός του κόσμος θά εἶναι ἕ­τοιμος νά ἐκραγεῖ, θά εἶναι εὐκολότε­ρο στόν πατέρα νά μπορέσει νά ἔχει πρόσ­βα­ση στόν κόσμο αὐτό καί νά βοηθήσει τόν γιό του. Ἡ διακριτική στάση τοῦ πατέρα ἰσχυροποιεῖ αὐτή τή σχέση γιά νά ἀντέξει στόν χρό­νο, νά μήν παρουσιάσει πισωγυρίσματα ἀλλά νά βαθαίνει καί νά ὡριμάζει.
 Ὁ πατέρας λειτουργεῖ καί ὡς πρότυπο ἀνδρικῆς συμπεριφορᾶς γιά τόν γιό του. Ἄν ὅμως δίνει τήν εἰκόνα ἑνός ἄκαμπτου, βλοσυροῦ, θυμωμένου καί ἀν­υ­πόμονου προ­τύ­που, ὁ γιός θά εἶναι ἀπρόθυμος νά μοιραστεῖ τά συναισθήματα μαζί του. Ὀφείλουμε νά παραδεχτοῦμε ὅτι ἡ εἰκόνα αὐτή τοῦ πατέρα φαίνεται τρομακτική γιά ἕνα ἀγόρι πού διανύει τό στάδιο τῆς ἀνάπτυξης καί ἐπιπλέον τοῦ προκαλεῖ σύγχυση. Τά ἀ­γόρια ἔρχονται σέ ἕναν ἄξενο κόσμο καί πρέπει νά φροντίσουμε νά τά ἀγαπήσουμε ἄνευ ὅρων. Αὐτό εἶναι τό μόνο πού πραγματικά χρειάζονται.
 Τέλος, θά μποροῦσε κανείς νά ἀραδιάσει ἕνα μακρόσυρτο κατάλογο συμβουλῶν γιά τόν νεαρό πατέρα ὥστε ἡ σχέση του μέ τόν γιό του νά εἶναι σω­στή. Θαρρῶ ὅμως ὅτι εἶναι ὑπεραρκετός ὁ λόγος τοῦ προφήτη Ἰερεμία γιά νά καταδείξει τήν εὐθύνη τοῦ κάθε πατέρα ἀπέναντι στόν γιό του καθώς καί τίς συν­έ­πει­ες πού συνεπάγεται μία ἄστοχη συμπεριφορά του: «οἱ πατέρες ἔφαγον ὄμφακα, καὶ οἱ ὀ­δόντες τῶν τέκνων ᾑμωδίασαν» (Ἰε 38,29). Οἱ πατεράδες ἔ­φαγαν τά ἄγουρα σταφύλια καί τά δόντια τῶν παιδιῶν μούδιασαν.

Ἀθανάσιος Γκάτζιος