Στίς 30 Ἰανουαρίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τή μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, τῶν τύποις πλέον προστατῶν τῆς παιδείας μας. Ἡ προσέλευση τῶν μαθητῶν στή θεία Λειτουργία ἰσχνότατη. Ἡ τριτοβάθμια ἐκπαίδευση ἀπουσιάζει σχεδόν παντελῶς ἀπό τούς χώρους λατρείας. Κάποια μάλιστα ἱδρύματα ὀργανώνουν ἐκδηλώσεις μέ θέματα καί ὁμιλητές ἀσχέτους πρός τό πνεῦμα τῆς ἑορτῆς καί τῶν ἑορταζομένων ἁγίων.
  Ὅλοι μας ἀναγνωρίζουμε ὅτι ἡ κοινωνία μας πορεύεται πλέον πρός τό Γολγοθᾶ χωρίς τήν ἐλπίδα τῆς ἀνάστασης, τήν ὁποία ἐλπίδα ξεριζώσαμε ἤ μᾶς τήν ξερίζωσαν στό ὄνομα τοῦ ὀρθολογισμοῦ. Στίς κατ᾿ ἰδίαν συζητήσεις ἀναγκαζόμαστε νά ὁμολογήσουμε τά ἀδιέξοδα, στά ὁποῖα σερνόμαστε, ἐκφράζουμε τή διακαῆ ἐπιθυμία γιά λύτρωση, κάπου-κάπου ἀγανακτοῦμε ἐναντίον ἐκείνων πού θεωροῦμε ὑπευθύνους γιά τόν ξεπεσμό, δηλαδή ὅλους τούς ἄλλους ἐκτός ἀπό τούς ἑαυτούς μας. Τέλος, προτείνουμε καί λύσεις: πιό αὐστηρούς νόμους, σάν νά μᾶς λείπουν, πιό αὐστηρές ποινές καί τιμωρίες. Γιά θέματα παιδείας δέν ἀρθρώνεται λόγος. Κάποια μουρμουρητά ἀκούγονται γιά θέματα ἐκπαίδευσης, ὅπως γιά ἐκσυγχρονισμό προγραμμάτων, βελτίωση τῆς ὑλικοτεχνικῆς ὑποδομῆς μέ τή διάθεση περισσοτέρων κονδυλίων ἀπό τήν Πολιτεία, καί ἐκεῖ ἐξαντλεῖται τό θέμα. Ἀσφαλῶς μιά ἀπό τίς φοβερότερες συγχύσεις τῶν ἡμερῶν μας εἶναι αὐτή ἀνάμεσα στήν παιδεία καί τήν ἐκπαίδευση.
  Ἡ παιδεία τῶν προγόνων μας εἶχε ὡς σκοπό νά πλάσει τούς χαρακτῆρες τῶν μαθητῶν, ὥστε αὐτοί μεγαλώνοντας νά γίνουν πολίτες «καλοί κἀγαθοί». Βέβαια προσέφεραν καί γνώσεις οἱ διδάσκαλοι κατά τήν ἀρχαιότητα. Γνώριζαν ὅμως ὅτι αὐτό δέν ἦταν τό ἅπαν τῆς προσφορᾶς τους. Καλή εἶναι ἡ προσφορά γνώσεων, ἀφοῦ κατά τόν Ἀριστοτέλη ὁ ἄνθρωπος «φύσει τοῦ εἰδέναι ὀρέγεται». Ἡ γνώση ὅμως δέν σφυρηλατεῖ χαρακτῆρες.
  Τίς θέσεις αὐτές τῶν ἀρχαίων προγόνων μας υἱοθέτησαν στά περί παιδείας θέματα καί οἱ τρεῖς Ἱεράρχες μέ μιά σημαντικότατη διαφορά. Οἱ δάσκαλοι τῆς ἀρχαιότητας πρόβαλλαν ὡς πρότυπο «καλοῦ κἀγαθοῦ» κάποιο ἀφηρημένο, στό ὁποῖο διέκρινε ὁ μαθητής τόν δάσκαλό του τόν ἴδιο ἤ κάποιο ἄλλο πρόσωπο πού ὁ δάσκαλος θαύμαζε, ὄχι ἀπαλλαγμένο ἀπό τά πάθη του τά ἀνθρώπινα καί τίς ἀδυναμίες του. Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες πρόβαλαν μέ τή διδασκαλία τους καί μέ τή στάση ζωῆς τους (τό δεύτερο μᾶς ἀφήνει σήμερα παγερά ἀδιάφορους) τό αἰώνιο πρότυπο, τό θεανθρώπινο, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Μέσα ἀπό τόν εὐαγγελικό καί πατερικό λόγο διαμορφώθηκε τό πλαίσιο παιδείας τῆς ρωμιοσύνης καί μ᾿ αὐτό τό πνεῦμα γαλουχήθηκαν γενιές καί γενιές ἐπί δεκαπέντε καί πλέον αἰῶνες.
  Στή Δύση τά πράγματα ἀκολούθησαν πορεία διαφορετική. Ἐκεῖ ἡ γνώση ἀναδείχθηκε ἀξία καθ᾿ ἑαυτή καί ὄχι μέτρο κρίσεως τῶν ἐνεργειῶν καί παραλείψεων τοῦ προσώπου. Προβλήθηκε μάλιστα αὐτή ὡς ἡ ἀναγκαία προϋπόθεση γιά τήν προσέγγιση πρός τόν Θεό. Ἡ ἀλαζονεία αὐτή τοῦ δυτικοῦ πνεύματος, πού ἀγνόησε τό ρητό τοῦ ἀποστόλου Παύλου «ἡ γνῶσις φυσιοῖ» (Α΄ Κο 8,2), ὁδήγησε σέ μιά ξέφρενη πορεία πρός τήν ἄρνηση τοῦ Θεοῦ μέσῳ τῶν γνώσεων. Ὁ ὀρθολογισμός προβλήθηκε ὡς ἡ πανάκεια τῶν ἀνθρωπίνων προβλημάτων. Μάλιστα στό ὄνομά του ἀπαγορεύθηκε στόν ἐχέφρονα ἄνθρωπο νά ἐκφράζει ἀνησυχίες μεταφυσικῆς τάξεως. Τό πνεῦμα τοῦ λεγομένου «διαφωτισμοῦ» σάρωσε τή Δύση καί εἰσήχθη καί στή χώρα μας, κατά τήν ἐπιθυμία τῶν ἰσχυρῶν «προστατῶν» της καί τῶν δουλοφρόνων τέκνων της. Ἔτσι τή μετέτρεψαν ἀπό παιδεία ἤθους καί φρονήματος σέ ἐκπαίδευση γνωσιοκεντρική, στήν ἀρχή, καί ἄκρως χρησιμοθηρική στή συνέχεια. Μέ τό πνεῦμα αὐτό «μορφώθηκαν» ὅλοι ἐκεῖνοι πού σήμερα πρωταγωνιστοῦν στή διαφθορά καί τό κατρακύλισμα τῆς κοινωνίας. Ὁ Ντοστογιέφσκυ εἶχε γράψει: «Χωρίς Θεό ὅλα ἐπιτρέπονται». Κάποιος ἄλλος, πιό ἔξυπνος, ἀντέκρουσε: «Μορφῶστε τόν ἄνθρωπο καί θά γίνει καλύτερος»! Τώρα ὅλοι εἴμαστε σέ θέση νά ἀποφανθοῦμε ποιός εἶχε δίκιο. Ἄν πράγματι ποθοῦμε νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τό θεσμικό αὐτό πλέγμα διαφθορᾶς, πρέπει νά ἀποδεχθοῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος καί συνάμα ὑπεύθυνος. Δέν ὑπάρχουν κοινωνικοί, οἰκονομικοί ἤ ἄλλου εἴδους νόμοι μέ ἰσχύ ἀνάλογη πρός ἐκείνη τῶν φυσικῶν νόμων. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐκεῖνοι πού διαμορφώνουν τίς κοινωνίες.
  Ἄν εἶναι «καλοί κἀγαθοί», ἡ κοινωνία ἀνθεῖ, καθώς οἱ πολίτες της μορφώνονται μέ ἦθος καί φρόνημα. Ἄν εἶναι κακοί, διαφθείρουν μέ τή σειρά τους τίς νέες γενιές καί ἡ ἐσχάτη πλάνη καθίσταται χείρων τῆς πρώτης. Ναί, οἱ σημερινοί πρωταγωνιστές τῆς διαφθορᾶς ἐκπαιδεύτηκαν μέ βάση πρότυπα διαπαιδαγώγησης ἀρνητικά, ἐχθρικά πρός τήν προγονική πίστη καί τίς παραδόσεις μας. Εἶναι δύσκολο νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι τό κακό δέν θά διορθωθεῖ μέ περισσότερα κονδύλια γιά τήν ἐκπαίδευση;