῾Ο ὅρος ταυτότητα τούς τελευταίους καιρούς λέγεται καί γράφεται συχνά. Συνήθως συνοδεύεται καί ἀπό ἕνα ἐπιθετικό προσδιορισμό· ἐθνική ταυτότητα. Εἶναι μιά ἔννοια κυριολεκτικά ὑπαρκτική, γι᾿ αὐτό καί φορτισμένη μέ ἔντονο συναισθηματισμό. ῎Ας ἐγκύψουμε στή λέξη σύμφωνα καί μέ τήν ἀρχαία σοφία, ἡ ὁποία καθόρισε ὅτι «᾿Αρχή παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις». (Ρήση τοῦ κυνικοῦ φιλοσόφου ᾿Αντισθένη πού τήν διασώζει ὁ ᾿Επίκτητος).
    Ταυτότης λοιπόν σημαίνει, κατά τά πιό ἔγκυρα λεξικά, «τό εἶναί τι ταὐτόν», δηλ. κάτι νά εἶναι ἀκριβῶς τό ἴδιο μέ κάτι ἄλλο, ἤ ἐμβαθύνοντας περισσότερο, νά εἶναι τό ἴδιο μέ τόν ἑαυτό του. ῾Η σημασία αὐτή ἀποτελεῖ μιά πρώτη λεξικογραφική προσέγγιση.
    Περνώντας τώρα στήν περιοχή τῆς ψυχολογίας καί τῆς κοινωνιολογίας παρατηροῦμε τά ἑξῆς· Ταυτότης ἐδῶ σημαίνει «τό σύνολον τῶν χαρακτηριστικῶν, τά ὁποῖα διακρίνουν ἕν ἄτομον ἀπό ἄλλο, τό νά εἶναι αὐτός ὅστις λέγει ὅτι εἶναι». ῎Αν ἀντικαταστήσουμε τόν ὅρο ἄτομο μέ τόν ὅρο ἔθνος, θά βροῦμε τί εἶναι ἐθνική ταυτότητα. Δηλαδή ἐθνική ταυτότητα εἶναι τό σύνολο τῶν χαρακτηριστικῶν πού ξεχωρίζουν ἕνα ἔθνος ἀπό ἕνα ἄλλο ἐξασφαλίζοντας τήν ἱστορική του συνέχεια μέ τρόπο αὐθεντικό.
    ῞Υστερα ἀπό τά εἰσαγωγικά αὐτά, ἄς δοῦμε τά χαρακτηριστικά τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν ῾Ελλήνων. Γιά νά τά προσδιορίσουμε δέν θά καταφύγουμε βέβαια στή λογική τοῦ DΝΑ, τῶν χρωματοσωμάτων καί τῶν γονιδίων, κατά τήν χονδροειδῆ τακτική τοῦ Φαλμεράιερ, πού ἀναζητοῦσε γνησιότητα φυλῆς καί αἵματος. ῾Ωστόσο κάποια δεδομένα τῆς σύγχρονης βιολογίας μποροῦν ἴσως νά μᾶς βοηθήσουν ἔμμεσα. «Τά γονίδια» γράφει ὁ ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Γεωπονικοῦ Πανεπιστημίου ᾿Αθηνῶν Χ. Γιαμβριᾶς, «εἶναι τό πιό σπουδαῖο βιολογικό μόριο, διότι περιέχουν τίς γενετικές πληροφορίες τοῦ κάθε ζωικοῦ ἤ φυτικοῦ ὀργανισμοῦ... ᾿Επειδή κάθε κύτταρο ἔχει τά χρωματοσώματα ἀνά ζεύγη, κάθε ὀργανισμός ἔχει δύο γονίδια γιά κάθε κληρονομική ἰδιότητα». («᾿Ακτίνες» τεῦχος 598, σελ. 35).
     Μεταφέροντας αὐτή τή θεμελιώδη βιολογική ἀρχή στόν πνευματικό καί πολιτιστικό χῶρο, θά ἐπισημάνω ὅτι κατ᾿ ἀναλογία δύο εἶναι τά κύρια χαρακτηριστικά «γονίδια» -τά στοιχεῖα- τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν ῾Ελλήνων, πού ἐγγυῶνται σταθερή τήν ὕπαρξή τους μέσα στό μεταβαλλόμενο ἱστορικό γίγνεσθαι· ῾Η ὀρθοδοξία καί ἡ γλώσσα.
    Στή μελέτη ὅμως αὐτή θά γίνει λόγος μόνο γιά τό ἕνα σκέλος τοῦ ζεύγους, γιά τή γλώσσα, πού ἐμπίπτει στόν κύκλο τῶν ἐπιστημονικῶν καί λογοτεχνικῶν ἐνδιαφερόντων τοῦ γράφοντος καί ἀποτελεῖ τόν μόνιμο καημό του, μιά ἀκοίμητη, θά ἔλεγα, ἀγωνία.
    «Μήγαρις ἔχω ἄλλο στό νοῦ μου πάρεξ ἐλευθερία καί γλώσσα;», εἶχε γράψει ὁ ἐθνικός μας ποιητής, ὁ Διονύσιος Σολωμός, θέλοντας νά διδάξει ὅτι ἡ ἐθνική ἐλευθερία συνάπτεται μέ τήν ἑλληνική γλώσσα. ῞Υστερα ἀπό 150 χρόνια ἕνας ἄλλος διακεκριμένος ποιητής μας, ὁ ᾿Οδυσσέας ᾿Ελύτης, ἐπανέλαβε μέ τόν δικό του τρόπο τήν ἴδια θέση ὑπογραμμίζοντας ὅτι ἡ ἱστορική συνέχεια τοῦ ῎Εθνους καί ἡ γλώσσα του συμπορεύονται· «Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στίς ἀμμουδιές τοῦ ῾Ομήρου». Συνεπῶς δυό κορυφαῖοι δημιουργοί ἔδωσαν τό στίγμα τους γιά τήν ἀναγνώριση τῆς πνευματικῆς ἐθνικῆς τους ταυτότητας.
    ῾Η ἑλληνική γλώσσα πράγματι ἀποτελεῖ τό ἕνα ἀπό τά δύο θεμελιώδη στοιχεῖα τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητας. Μία περιουσία κυριολεκτικά ἀναπαλλοτρίωτη. Παρά τίς ἐθνικές περιπέτειες καί τίς ἀναπόφευκτες ξένες ἐπιδράσεις κράτησε ἀναλλοίωτα μές στούς αἰῶνες τά βασικά χαρακτηριστικά της· πλούσια, πλαστική, μουσική, ἀκριβόλογη. ῾Ο λεξιλογικός της θησαυρός εἶναι ἕνα ὀρυχεῖο ἀνεξάντλητο. Λίγο νά ξύσει κανένας τήν παγκόσμια ὁρολογία τῆς ἐπιστήμης, τῆς φιλοσοφίας, τῆς τέχνης, τῆς τεχνικῆς, θ᾿ ἀνακαλύψει κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια ἕνα ἀπίθανα μεγάλο ἀριθμό ἑλληνικῶν λέξεων. Χώρια τά ἀθάνατα ἀριστουργήματα πού ἔχουν γραφεῖ σ᾿ αὐτήν κατά τίς διάφορες περιόδους τῆς μακραίωνης ἐθνικῆς ζωῆς καί ἐκφράζουν μέ πληρότητα τήν ψυχή τοῦ λαοῦ μας. ῾Ελληνική γλώσσα λοιπόν καί γραμματεία. ᾿Απ᾿ αὐτά ἐμπνέεται ὁ Νικηφόρος Βρεττάκος ὅταν γράφει· «Οὐχ ἑάλω ἡ ρίζα, οὐχ ἑάλω τό φῶς». Μέ τίς λέξεις ρίζα καί φῶς ὑπονοεῖ ὁ ποιητής τή διαχρονική ἑλληνική παράδοση καί παιδεία. Τά μεγάλα ὅμως αὐτά πνευματικά μεγέθη εἶναι συνυφασμένα μέ τή γλώσσα, πού ὅσο καλλιεργεῖται καί διατηρεῖται κατά τό δυνατόν ἀδιάφθορη, τόσο καί ἡ ἐθνική ταυτότητα παραμένει ἀνόθευτη.

Ἰ. Ἀ. Νικολαΐδης