Στή ναυμαχία τῆς «Ἕλλης» (4/12/1913) ὁ ναύαρχος Παῦλος Κουντουριώτης κατέκτησε ὄχι μόνο τή νίκη ἀλλά καί τό θαυμασμό τῶν Ἑλλήνων, μέ τή στρατηγική του εὐφυΐα καί τήν αὐτοθυσία του.
  Ἡ ἀνιδιοτέλεια κι ὁ ἁγνός πατριωτισμός ὅμως τοῦ Παύλου Κουντουριώτη φαίνονται ἀκόμη πιό πολύ σ᾿ ἕνα περιστατικό πού συνέβη τό 1914, λίγο πρίν τήν ἔναρξη τοῦ Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Ἐκείνη τήν περίοδο ἡ Τουρκία διεκδικοῦσε ἀκόμη τά νησιά τοῦ ἀνατολικοῦ Αἰγαίου (Χίος, Σάμος, Μυτιλήνη κτλ.). Γιά νά ἀποκτήσει, λοιπόν, τήν κυριαρχία στό Αἰγαῖο ἡ Τουρκία εἶχε παραγγείλει ἀπό τήν Ἀγγλία ἕνα ὑπερντρέντνωτ (τό πιό μεγάλο καί ἰσχυρό πολεμικό πλοῖο τῆς ἐποχῆς) τό «Ρίο Ἰανέιρο». Ἡ ἑλληνική πλευρά ἀνησυχοῦσε ἔντονα διότι ὁ κίνδυνος θά ἦταν πολύ μεγάλος, καθώς ἡ Ἑλλάδα δέν θά προλάβαινε νά παραγγείλει ἐγκαίρως παρόμοιο πλοῖο. Τελικά ξέσπασε ὁ Α΄ Παγκόσμιος καί ἡ Τουρκία δέν πρόλαβε νά τό πάρει. Τότε ὁ Παῦλος Κουντουριώτης πρότεινε ἕνα παράτολμο σχέδιο, τό ὁποῖο ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν ἴδιο 20 χρόνια μετά. Τό περιστατικό αὐτό τό διηγῆται ὁ Κῦρος Κύρου.
 Ἦταν τό 1931, ὅταν εἶχε ξεσπάσει κίνημα στήν Κύπρο τό ὁποῖο κατέπνιξε ὁ ἀγγλικός στρατός. Τότε ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος εἶχε καταδικάσει, γιά λόγους ἐξωτερικῆς πολιτικῆς, τό κίνημα. Ὁ Κῦρος Κύρου πρότεινε τή δημιουργία μιᾶς Ἐθνικῆς Ἐπιτροπῆς ἀπό τούς κυριότερους ἀπογόνους ἀγωνιστῶν τοῦ 1821, οἱ ὁποῖοι, ἀσχέτως πολιτικῶν πεποιθήσεων, νά ὑπογράψουν ἕνα μανιφέστο ὑπέρ τῆς Κύπρου καί τοῦ ἀγώνα της. Ὅλοι ἦταν πρόθυμοι, καί τότε ὁ Κῦρος Κύρου ἐπισκέφτηκε τόν ναύαρχο Κουντουριώτη γιά νά τόν πείσει νά ὑπογράψει πρῶτος τό μανιφέστο καί νά ἀναλάβει τήν προεδρία τῆς Ἐπιτροπῆς. Τόν ἐπισκέφτηκε τό πρωί καί τόν βρῆκε ἐνθουσιασμένο ὑπέρ τοῦ Κυπριακοῦ κινήματος καί νά ἐπικρίνει τόν Βενιζέλο γιά τή στάση του: «Ἀκοῦς ἐκεῖ, νά τούς φερθεῖ ἔτσι τῶν ἀνθρώπων!...; Ἄμ τότε, τί θά ἔλεγε στούς παππούληδές σας, ὅταν ἐκάμανε τήν Ἐπανάσταση;». Ὅταν τοῦ διάβασε τό μανιφέστο, ἦταν ἀπόλυτα σύμφωνος: «Δῶσ᾿ το νά τό ὑπογράψω». Τότε ὁ Κῦρος Κύρου τοῦ πρότεινε νά τό διαβάσει προσεκτικότερα καί νά ζητήσει καί τή γνώμη τοῦ Βενιζέλου, μιᾶς καί ὁ Κουντουριώτης ἦταν ὁ πιό στενός συνεργάτης καί πολιτικός φίλος τοῦ Βενιζέλου. Τότε ὁ ναύαρχος ξέσπασε:
 - Τί λές, ἀδερφέ!... Αὐτό μᾶς ἔλειπε!... Ἄμ᾿ ἄν τόν ρωτήσουμε, θά μᾶς κάνει πάλι αὐτά πού μοῦ ᾿κανε ἄλλοτε...
 - Πότε κ. Ναύαρχε;
 - Ἔ τότε, στά ᾿14... Εἶχαν ἀγοράσει οἱ Τοῦρκοι στ᾿ ἀγγλικά ναυπηγεῖα τό «Ρίο Ἰανέϊρον» καί ἐχάναμεν τήν ὑπεροπλίαν, τήν στιγμή ἀκριβῶς πού ὑπῆρχε κίνδυνος νά ξαναπιασθοῦμε. Ἐπῆγα λοιπόν τότε στόν Βενιζέλο καί τοῦ λέω: «Κύριε Πρόεδρε, ἄν πάρουν οἱ Τοῦρκοι αὐτό τό ὑπερντρέντνωτ θά μᾶς κηρύξουν ἀμέσως τόν πόλεμο καί τά πράγματα θά ᾿ναι πολύ σκοῦρα. Τό μόνο πού μπορεῖ νά γίνει εἶναι νά πάρω τόν “Ξιφία” ἤ ἕνα ἀντιτορπιλικό καί καθώς θά ἔρχεται τό τούρκικο ἀπό τό Γιβραλτάρ νά τό περιμένω στ᾿ ἀνοιχτά, νά τοῦ τραβήξω δυό τορπίλες καί νά πάη στό διάβολο. Ἀλλά βεβαίως θά τά πάρω ὅλα στήν καμπούρα μου. Ἡ κυβέρνηση θά μέ ἀποκηρύξη, θά μέ φυλακίση, θά μέ καθαιρέση, θά πληρώση ἀποζημιώσεις καί τά λοιπά... Ἐσύ τά ξέρεις πού εἶσαι καί διπλωμάτης. Ἀλλά χωρίς τό νέο θωρηκτό ἡ Τουρκία δέν θά μπορέσει νά κουνηθῆ, τόν κόσμο νά χαλάση θά ᾿ναι ἀδύνατον νά μᾶς πειράξη!...». Αὐτά εἶπα τότε τοῦ Βενιζέλου. Καί ξέρεις τί ἀπάντηση μοῦ ἔδωσε; Ἔκανε τάχα πώς... δέν ἄκουσε κι ἄλλαξε τήν κουβέντα!
 Καί σχολιάζει πολύ εὔστοχα στή συνέχεια ὁ Κῦρος Κύρου: «Αὐτός ἦτο ὁ Κουντουριώτης. Ἕτοιμος νά θυσιάση τόν ἐαυτόν του καί τά ἀξιώματά του εἰς μίαν πειρατικήν πρᾶξιν, διά τῆς ὁποίας θά ἐσώζετο ἡ Ἑλλάς! Τό πνεῦμα τοῦ Κανάρη, τό πνεῦμα τῆς πατριωτικῆς αὐταπαρνήσεως ὠμίζει μέ τά χείλη του, χωρίς διπλωματία καί παχειά λόγια. Ἦτο ἕνας ἀγωνιστής τοῦ Εἰκοσιένα -ὁ μόνος- πού ἐζοῦσε παραδόξως μαζί μας..!».
 Τά σχόλια περιττεύουν μετά ἀπό αὐτήν τήν πολύ εὔστοχη ἐπισήμανση τοῦ Κύρου Κύρου. Ἁπλῶς ὁ σύγχρονος Ἕλληνας πού ἔχει ἔστω κι ἕνα ψῆγμα ἐθνικῆς συνείδησης μέσα του, νιώθει νά τόν κυριεύει μία μελαγχολία διαπιστώνοντας τήν ἔλλειψη τά τελευταῖα χρόνια ἡγετῶν παρομοίων μέ τόν Παῦλο Κουντουριώτη, πού πάνω ἀπό καριέρες, πολιτικές φιλίες καί κόμματα νά βάζουν τό συμφέρον τῆς Ἑλλάδας.