Θά χρειάζονταν πολλές σελίδες γιά νά περιγράψουν τόν ἡρωικό ἀγώνα τῶν ὑπερασπιστῶν τοῦ Μεσολογγίου κατά τίς δύο πολιορκίες του. Γεγονότα ἄξια θαυμασμοῦ, πού κοσμοῦν τήν ἑλληνική Ἱστορία! Ἰδιαίτερα ὁ μήνας Ἀπρίλης, μέ­σα ἀπό τή συγκλονιστική πένα τοῦ Διονύσιου Σολωμοῦ, ἔχει συνδεθεῖ ἀνε­ξάλειπτα μέ τήν Ἔξοδο τοῦ Μεσο­λογ­γίου, πού συγκλόνισε ὄχι μόνο τούς ἐ­πανα­στα­τημένους Ἕλληνες ἀλλά κι ὁ­λό­κλη­ρη τήν Εὐρώπη.
«Ἔστησ’ ὁ Ἔρωτας χορό
μέ τόν ξανθόν Ἀπρίλη,
κι ἡ φύσις ηὗρε τήν καλή
καί τή γλυκιά της ὥρα».
 Τόν Μάρτιο τοῦ 1826 ἡ κατάσταση γιά τούς ὑπερασπιστές τοῦ Μεσολογγί­ου εἶχε φτάσει στό ἀπροχώρητο. Τά ἐ­φόδια εἶχαν ἀπό καιρό τελειώσει καί ἦταν θέμα χρόνου πλέον νά πεθάνουν ἀπό τήν πείνα καί τίς ἀρρώστιες. Οἱ τουρ­κοαιγύπτιοι πολιορκητές εἶχαν προ­­τείνει νά φύγουν ὅλοι οἱ Ἕλληνες μέ τά ὅπλα τους, ἀρκεῖ νά παρέδιδαν τό Μεσολόγγι. Κανείς ὅμως δέν σκέφτηκε οὔ­τε στιγμή τή συνθηκολόγηση. Ἔτσι, τό συμβούλιο τῶν ὁπλαρχηγῶν καί προκρίτων τῆς πόλης ἀποφάσισε τήν Ἔ­ξο­δο τῶν κατοίκων τῆς πόλης. Θά ἔφευ­γαν μέσα στή νύχτα κρυφά, ὥστε νά μή γίνουν ἀντιληπτοί ἀπό τούς πολιορκητές. Ἡ ἡρωική Ἔξοδος τοῦ Μεσολογγί­ου ὁ­ρίστηκε γιά τή νύχτα τῆς 10ης πρός τήν 11η Ἀπριλίου 1826, ὅταν θά ξημέρω­νε ἡ Κυριακή τῶν Βαΐων.
  Ἡ Ἔξοδος ὅμως προδόθηκε, πιθα­νό­τατα ἀπό κάποιον ξένο πού αὐτομόλησε στήν τουρκική πλευρά. Οἱ Τουρκο­αιγύπτιοι περίμεναν ἕτοιμοι τούς Με­σο­­λογγίτες κι ἔτσι ὄχι μόνο δέν αἰφνιδιά­στηκαν, ἀλλά οἱ Ἕλληνες ξαφνικά βρῆ­καν μπροστά τους ἕνα ἀνθρώπινο τεῖ­χος πού δέν τούς ἐπέτρεπε νά προχωρήσουν. Γιά κάθε μέτρο θά ἔπρεπε νά παλέψουν σάν θηρία. Παράλληλα, ἐνῶ εἶχε ξεκινήσει ἡ Ἔξοδος, ἀκούστηκε ἀ­πό τό πλῆθος μιά φωνή: «Ὀπίσω! Ὀ­πί­σω, μω­ρέ παιδιά!». Τό γεγονός αὐτό προ­κά­λεσε σύγχυση στούς Μεσολογγίτες. Ὅ­σοι πο­λε­μιστές βρίσκονταν μπρο­­στά, πολεμοῦ­σαν ἀπεγνωσμένα νά ἀνοί­ξουν δρόμο. Οἱ περισσότεροι ὅμως, ἰδιαίτερα τά γυναικόπαιδα πού βρίσκονταν στό μέσον τῆς παράταξης, γύρισαν πίσω στήν πόλη πανικόβλητοι. Μαζί τους ὅ­μως μπῆ­καν κι οἱ Τουρκοαιγύπτιοι καί ἀκολούθησε παν­δαι­μόνιο.
  Σφαγή, σκοτάδι, ἀπελπισία! Συγχρόνως ὅμως ἐκτυλίχτηκαν καί συγκλονιστικές στιγμές, ὅπως ἡ θυσία τοῦ ἡλι­κιωμένου προκρίτου Χρήστου Καψάλη. Ἐ­ξαρχῆς εἶχε πεῖ πώς δέν μπορεῖ λόγῳ ἡλικίας νά συμμετέχει στήν Ἔξοδο καί προτιμᾶ νά πεθάνει στά ἐρείπια τῆς πατρίδας του. Τήν παραμονή, συγκέντρω­σε σέ μιά μεγάλη πυριτιδαπο­θή­κη γυ­ναῖ­­­κες, παιδιά, ἀσθενεῖς, ἐξα­ντλημένους ἀπό τήν πείνα καί τίς ἀρρώστιες, καί ὅ­σους ἀνάπηρους δέν μποροῦσαν νά πάρουν μέρος στήν Ἔξοδο, περίπου 400 ἄ­τομα. Τή νύχτα τῆς Ἐξόδου ἔ­ψελναν τή Νε­κρώ­σιμη Ἀκολουθία. Τό πρωί, ὅταν οἱ Τοῦρκοι εἰσέβαλαν στήν πόλη, ὁ Καψάλης μέ ἕνα ἀναμμένο δαυ­λί ἀνατίναξε τήν πυριτιδαποθήκη, παίρ­νο­ντας μαζί του στόν θάνατο καί μεγάλο πλῆθος ἐ­χθρῶν. Ὁ μητροπολίτης Ρωγῶν Ἰωσήφ, ἐπίσης, ἀνατίναξε τόν Ἀνεμόμυλο, στήν τελευταία πράξη ἀντί­στασης, ὅταν κυκλώθηκε ἀπό τούς ἐ­χθρούς. Χιλιάδες Ἕλ­­ληνες σφαγιάστηκαν ἤ πιάστηκαν αἰχμάλωτοι. Ἀπό τούς 13.000 περίπου πού βρίσκονταν στήν πόλη, μόνο 1.300 κατάφεραν νά σωθοῦν· ἀνάμεσά τους μόλις 4 Σουλιώτισσες καί 13 παιδιά. Γύ­ρω στά 6.000 γυναικόπαιδα ὁ­δηγήθηκαν γιά νά πουληθοῦν στά σκλαβοπάζαρα. Οἱ ἀ­πώ­λει­ες γιά τούς Τουρ­­κοαιγύπτιους ἀ­νῆλθαν σέ 5.000 ἄνδρες.
  Ἡ Ἔξοδος καί τό Ὁλοκαύτωμα τοῦ Μεσολογγίου ἦταν ὁ καταλύτης στήν ἀ­πόφαση τῶν Μεγάλων Δυνάμεων νά δημιουργήσουν ἑλληνικό κράτος. Ὁ φιλελ­ληνισμός τῶν πρώτων χρόνων εἶχε ἀτονήσει λόγῳ τῶν ἐμφύλιων συγκρούσεων τῶν ἐπαναστατημένων Ἑλλήνων, ἐνῶ οἱ ἀποτυχίες στά πεδία τῶν μαχῶν, μετά τήν ἔλευση τοῦ Ἰμπραήμ, εἶχαν ὁδη­γήσει σέ ἀδιέξοδο τίς διπλωματι­κές πρωτο­βου­λίες γιά πίεση στούς Ὀθωμανούς. Ἡ Ἔξοδος τοῦ Μεσολογγίου ὅ­μως προ­­­κά­λεσε τρομερή ἐντύπωση καί θαυμασμό τόσο στούς εὐρωπαϊκούς λαούς ὅ­σο καί στίς κυβερνήσεις τους. Κι ὁ πιό δύσπιστος εἶχε πειστεῖ πλέον πώς οἱ ἐπανα­στα­τη­μένοι Ἕλληνες δέν θά συνέχιζαν νά μέ­νουν κάτω ἀπό τουρκική κυριαρχία. Εἶναι ἐνδεικτική ἡ φήμη ὅτι ἡ Ἔξοδος τοῦ Μεσολογγίου ἀποτέλεσε τήν ἀφορ­μή γιά τήν ἄρνηση τοῦ καγ­κε­λαρί­ου τῆς Αὐ­στρίας Μέτερνιχ, σφοδροῦ πολεμίου τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821 ἐξαρχῆς, νά δεχτεῖ τήν ἀπαίτηση τοῦ Σουλτάνου νά καταστείλουν τήν Ἑλληνική Ἐπανάστα­ση στρατεύματα τῆς «Ἱερᾶς Συμμαχίας». Ὁ Μέτερνιχ φέρεται νά ἔδωσε τήν ἀπά­ντηση: «Τώρα πιά, μετά τό Μεσολόγγι, αὐτό εἶναι ἀδύνατο...».

Παναγιώτης Μητσόπουλος
Ἱστορικός

"Ἀπολύτρωσις",

Τεῡχος Ἀπριλίου. 2025