Ἐντονότατη εἶναι στόν καιρό μας ἡ ἀναφορά στήν τεχνητή νοημοσύνη καί στά ὀφέλη πού θά προκύψουν γιά τίς κοινωνίες ἀπό τήν σέ εὐρεία κλίμακα ἀξιοποίησή της. Βέβαια, ἄν καί ζοῦμε σέ ἐποχή ἁλματώδους ἀνάπτυξης ὅλων τῶν ἐπιστημῶν, ἡ ἐπιστημονική γνώση δέν εἶναι προσιτή πα­ρά σέ ὀλίγους ἐκλε­­κτούς, ἰδιαίτερα στόν τομέα τῆς πλη­ρο­φορικῆς! Οἱ πολλοί ἀδυνατοῦν νά κα­τανοήσουν ἀκόμη καί στό ἐ­λάχιστο τά συμβαίνοντα. Δέν εἶναι πάντως τόσο σημαντική ἡ ἄγνοια τῶν ἐπιστημονικῶν προόδων. Σημαντική ὅμως εἶναι ἡ ἄ­γνοια τῶν πιθανῶν συνεπειῶν ἀπό τήν ἐ­φαρ­μογή τους στόν καθημερινό βίο σέ εὐ­ρεία ἔκταση. Συνήθως δέν εἶναι οἱ κορυ­φαῖ­οι ἐπιστήμονες ἀλλά οἱ πολιτικοί καί παρατρεχάμενοι, δημοσιογράφοι καί ἄλ­λοι, πού σπεύδουν νά διαβεβαιώσουν τούς πολίτες ὅτι ὅλες οἱ ἐφαρμογές ἀ­ποσκοποῦν στήν ἐξυπηρέτηση τοῦ πολίτη, μέ τήν πάταξη τῆς γραφειοκρατίας καί τήν ἐλαχιστοποίηση τῶν σφαλμάτων. Καί οἱ πολίτες ἔχουν ἐξοικειωθεῖ μέ τίς διαβεβαιώσεις αὐ­τές. Καί ἄν κάποιοι, εἰδικοί ἐπιστήμονες ἤ κοινωνικοί ἀναλυτές, τολμήσουν νά ἐκ­φέ­ρουν ἐπιφυλάξεις ἤ ἀντιρρήσεις στίς προ­γραμ­μα­τι­ζό­μενες ἐφαρμογές, δέχονται ἐπί­θε­ση μέ τήν κατηγορία τοῦ συνωμοσιολόγου!
  Ἡ τεχνητή νοημοσύνη ἀντιδιαστέλλεται πρός τή φυσική νοημοσύνη, ἡ ὁποία εἶναι ἀποκλειστικό γνώρισμα τοῦ ἀνθρώπου. Ἄν ἀναζητήσουμε ὁρισμό τῆς φυσι­κῆς νοημοσύνης, θά διαπιστώσουμε ὅτι ὑ­πάρχει πληθώρα ὁρισμῶν. Μοῦ ἄρεσε κάποιος πού δόθηκε ἀπό ἕλληνα παιδα­γω­γό καί φιλόσοφο, τόν Κ. Γεωργούλη (1894-1968): «Ἡ νοημοσύνη δέν ταυτίζε­ται μέ τή νόηση, γιατί συμπεριλαμβάνει ἐκτός ἀπό τήν ἱκανότητα τῆς νοήσεως, τήν ἀντιληπτι­κή ἱκανότητα, τή δεξιότητα στόν καταρτισμό συλλογι­σμῶν, τήν εὐαισθησία τῆς αἰ­σθή­­σεως, τή γονιμότητα τῆς φαντασίας, τήν κριτική ἱκανότητα καί τήν εὐχέρεια στό νά βρίσκει λύσεις δυσχερῶν προβλημάτων. Συνεπῶς πρέπει νά νοηθεῖ ὡς τό σύνολο τῶν πνευματι­κῶν δεξιοτήτων, πού καθιστοῦν τόν ἄν­θρωπο ἀ­ποδοτικό στίς ἐνέρ­γειές του καί τόν βο­ηθοῦν στήν πάλη πού διεξάγει μέ τό περιβάλλον».
  Ὁ ἀναφερθείς ὁρισμός δόθηκε σέ ἐ­ποχή πού ἡ ἐπιστήμη τῆς πληροφορικῆς ἦταν ἀκόμη στά σπάργανα καί δέν γινόταν λόγος γιά τεχνητή νοημοσύνη. Ὄ­ντως εἶ­ναι ἐκπληκτική ἡ κοινωνική πρό­οδος πού συντελέστηκε μέ τήν ἔ­ρευ­να στόν τομέα τῶν ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν! Ἀπό τήν ἔρευνα ἐπωφελή­θηκαν ὅλοι οἱ ἐπιστημονικοί κλάδοι. Παράλληλα ὅμως καλλιεργήθηκε ἔντεχνα ἕνα εἶδος λατρείας τῆς μη­χανῆς καί κατεξοχήν τοῦ ὑπολογιστοῦ. Οἱ πρωταγωνιστές στήν ἔρευνα δέν ἔκρυψαν τόν διακαῆ πόθο τους νά θέσουν σέ ἀ­ντι­παράθεση τή μηχανή πρός τόν ἄν­θρωπο. Αὐτό συνέβη σέ πολλούς κατασκευαστικούς τομεῖς, στούς ὁποίους ἡ αὐτοματο­ποί­ηση ἔθεσε ἐκτός ἐργασίας πλῆθος ἐρ­γαζο­μένων στή βιομηχανία. Πληθώρα μηχα­νημάτων διαθέτουν πλέ­ον ἠλεκτρονικό προγραμματισμό τῆς ἐργασίας. Κορυφαία μεταβολή ἀποτέλεσε ἡ ὑποκατάσταση τοῦ ἐργάτη ἀν­θρώπου ἀπό ἠλεκτρονικό «ἄν­θρωπο» (ρομπότ). Στίς ἐ­φαρμογές αὐτές φαινόταν ἡ ἀνωτερότητα τῆς μηχανῆς, πού διακρινόταν γιά τήν ταχύτερη καί ἀκριβέστερη ἐκτέλεση τῆς ἐργασίας καί τήν ἀποφυγή πρόκλησης ἀτυχήματος λόγῳ κό­πωσης ἤ ἀπροσεξίας. Ἀκόμη ὅμως δέν εἶχε ἐπιτευχθεῖ ἡ μετωπική σύγ­κρου­ση. Ἔ­πρεπε ἡ μηχανή νά ἀντιμετωπίσει τόν ἄν­θρωπο σέ ἕνα ἀπό τά γνωρίσματα τῆς νο­ημοσύνης, πού προβάλλονται στόν δο­θέ­ντα ὁρισμό. Καί ὡς τέτοιο ἐπελέγη τό πε­δίο τῆς ἀντιπαράθεσης στό θαυμάσιο παι­χνίδι σκάκι, οἱ πρωταθλητές στό ὁ­ποῖο ἔ­χουν καλλιεργήσει τήν κληρονομούμενη νοημοσύνη σέ πολύ ὑψηλό βαθμό. Οἱ ἑταιρεῖες κατασκευῆς ὑπολογι­στῶν δαπάνησαν τεράστια ποσά στήν ἔρευνα καί, τε­λικά, ὑπολογιστής ἐνίκησε παγκόσμιο πρωταθλητή στό σκάκι (1996)!
  Ἦταν ἄραγε ἐκείνη ἡ γενέθλια ἡμέ­ρα τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης; Ἄς προσέξουμε πρίν ἀπαντήσουμε βιαστικά. Διακρίνουμε στή μηχανή δύο μέρη: τό μηχανικό καί τό λογισμικό. Ἄν ἐπικε­ντρώ­σουμε τήν προσοχή μας στό δεύτε­ρο, τό πλέον σημαντικό στό ὑπό ἐξέταση θέμα, διαπιστώνουμε ὅτι ἡ μηχανή περι­ορίζεται στά ἐφόδια πού τῆς προσέφερε ὁ προγραμματιστής της. Ἡ πρό­οδος τῆς ἔρευνας τήν προίκισε μέ τήν ἱκανότητα νά προσθέτει ἐφόδια ἀπό τό περιβάλλον. Ἡ ἐκπληκτική ταχύτητα ἀναζήτησης καί ἀ­νεύρεσης τῶν ἀποθηκευμένων στοιχείων καί ἡ ἄγνοια τῆς κόπωσης ἀποτελοῦν σημαντικά πλεονε­κτήματά της. Δέν διαθέτει ὅμως φαντασία καί ἀδυνατεῖ νά ἐ­πιλύσει προβλήμα­τα τῶν ὁποίων τή λύση ἀγνοεῖ ὁ ἄνθρωπος. Τό πλέον σημα­ντικό ὅμως εἶναι ὅτι δέν διαθέτει συ­ναί­σθημα! Οἱ ἀδυναμίες αὐτές θά συνο­δεύ­­­­ουν τή μηχανή ὥς τό τέλος τῆς ἱστορίας.
  Πρόσφατα ἔχει εἰσαχθεῖ ὁ ὅρος ἠλεκτρονική διακυβέρνηση καί ἔχει ἱδρυθεῖ καί ὑπουργεῖο πού φέρει τό ὄνομα αὐ­τό. Στό ἐπίκεντρο εἶναι ἡ προσπάθεια εἰσαγωγῆς τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης στή διεκπεραίωση διάφορων ἐργασιῶν στούς τομεῖς τῆς διοίκησης (πιστοποιητικά), ὑγείας καί οἰκονομίας. Φαντάζει τό μέλλον εὐοίωνο μέ τήν ἀπαλλαγή τῶν πολιτῶν ἀπό τή γραφειοκρατία, ἀ­πό τήν ὁποία δοκιμάζονται. Δέν ὑπάρχουν ὅμως καί ἀρνητικά στοιχεῖα ἀπό τήν εἰσαγωγή αὐτή; Πέρα ἀπό τά σφάλματα, γιά τά ὁποῖα δέν εὐθύνεται βέβαια ἡ μηχανή ἀλλά ὁ προγραμματιστής της, ὑ­πάρ­­χει ὁ φόβος καταδολίευσης ἤ ὑ­φαρ­παγῆς στοιχείων εἴτε ἀπό διείσδυση ἄκρως ἐπιδέξιων εἰδικῶν, ξένων πρός τούς διαχειριστές τῆς ἐφαρμογῆς (χάκερς στά ἑλλη­νι­κά) εἴτε ἀπό τούς ἐλέγχο­ντες τήν ὑ­πηρε­σία διαχείρισης στά πλαίσια βελούδινης δικτατορίας. Τό πλέον τρομακτικό ἀπό τά ἐπιτεύγματα εἶ­ναι ἡ προβολή τεχνητοῦ προσώπου, ὁλόιδιου μέ ὑπάρ­χον φυσικό, τοῦ ὁποίου μιμεῖ­ται τήν ὁμιλία καί τίς κινήσεις. Εἶναι φρικτή ἡ δυνατότητα νά θέτει προ­­­γραμ­ματιστής στό στόμα τοῦ τεχνητοῦ προ­σώ­που ἀπόψεις ἀ­ντί­­θετες πρός αὐ­τές πού πρεσβεύει τό φυσικό πρόσωπο!
  Ἡ εἰ­σαγωγή τῆς λατρείας τῆς μηχανῆς ὀ­φείλεται στήν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία. Θαυμάζοντας τή μηχανή αὐτο­θαυ­μαζόμαστε. Θαυμάζοντας τόν ἄνθρωπο ὀφείλου­με νά ἀποδώσουμε δόξα στόν Θεό, δη­μι­ουργό μας. Λατρεύοντας τή μη­χανή διατρέχουμε τόν τρομακτι­κό κίνδυνο νά ἀπολέσουμε τά θαυμάσια δῶρα τῆς ἐλευ­θερίας, μέ συ­νέπεια νά ὑποταχθοῦμε σ᾽ αὐ­­τήν (στήν πραγματικότητα στούς διαφε­ντευτές της), καί τοῦ συναισθήματος, μέ συνέπεια νά γίνουμε ψυχροί, ὅπως καί αὐ­τή. Κα­λό εἶναι νά παραμείνουμε σκε­πτόμενοι ἄν­θρωποι καί νά μήν ἐ­ναποθέτουμε τήν ἐλευθερία μας σέ ἐγκόσμιους «σωτῆρες».

Ἀπόστολος Παπαδημητρίου

"Ἀπολύτρωσις",

Τεῡχος Ὀκτωβρίου 2024