Στίς 19 Μαΐου 1919 ἀποβιβάζεται στή Σαμψούντα τοῦ Πόντου ὁ ἀξι­ω­μα­τικός Μουσταφᾶς Κεμάλ καί δίνει δια­τα­γή γιά τήν ἐξόντωση τῶν Ἑλλήνων τῆς Μαύρης Θάλασσας ὡς συνέχεια τοῦ δι­ωγμοῦ πού εἶχε ἀρχίσει τό 1914.
  Μέ τήν ἔναρξη τοῦ Α´ Παγκοσμίου Πολέμου (1914) ἡ κατάσταση τῶν Ἑλ­λήνων τοῦ Πόντου, ὅπως καί τῆς Ἰω­νί­ας, ἐπιδει­νώθηκε, ὅταν μέ τό πρόσχημα τῶν προ­ληπτικῶν μέτρων, δῆθεν ἀπα­ραίτητων γιά τίς ἀνάγκες τοῦ πολέμου, κρίθηκε ἀναγκαῖο ἀπό τή νεοτουρκική κυβέρ­νηση νά μετακινηθοῦν οἱ χρι­στια­νικοί πληθυσμοί τῶν παραλιακῶν περι­οχῶν στά βάθη τῆς Ἀνατολῆς. Ἡ κίνηση αὐτή θεωρήθηκε ἀπό τόν Ἑλληνισμό τοῦ Πό­ντου ὡς ἡ ἀρχή τοῦ τέλους του.
  Ἡ ἀ­πόφαση ἐκτοπισμοῦ τῶν Ἑλλήνων ἔγινε σύμ­­φωνα μέ γερμανικό σχέ­διο. Ἑάν οἱ Γερμανοί δέν ἐνεθάρρυναν τούς Τούρ­κους καί δέν εἰσηγοῦνταν τά παρα­πάνω μέτρα σέ βάρος τῶν Ἑλ­λή­νων, οἱ Τοῦρ­κοι δέν θά διανοοῦνταν νά προ­χω­ρή­σουν σ’ αὐτά. Ἀπό τό 1914 ὥς τό 1923, μέ τή μέθοδο τῶν ἐξοριῶν, βια­­σμῶν, σφαγῶν, ἐξανδραποδισμῶν καί ἀ­παγ­χο­νισμῶν, περισσότεροι ἀπό 353.000 Ἕλ­ληνες τοῦ Πόντου βρῆκαν οἰκτρό θά­νατο ἀπό τούς Νεότουρκους καί τούς Κε­μαλικούς. Σύμφωνα μέ μαρ­τυ­ρίες ἐπιζώ­ντων, οἱ θάνατοι (ἀπό πεί­να, δίψα, κακουχίες, ἐξάντληση καί βα­σανι­στήρια), οἱ σφαγές καί οἱ φόνοι ἔ­γι­ναν κυρίως κατά τή διάρκεια τῶν κατα­να­γκαστικῶν πορειῶν στά βάθη τῆς Ἀ­να­τολῆς καί τῆς Συρίας. Σέ ποσοστό, τά θύματα τῆς Γενοκτονίας ξεπερνοῦν τό 50% τοῦ ὁλι­κοῦ πληθυσμοῦ τῶν Ἑλλή­νων τοῦ Πό­ντου (697.000). Ἡ Γε­νο­κτο­νία ἀποτελεῖ τό βαρύτερο ἔγκλη­μα, τό ὁποῖο δέν ἔχει σχέση μέ πολε­μι­κές συ­γκρούσεις. Ὁ γενοκτόνος ἐξο­ντώνει μιά ὁμάδα πλη­θυσμοῦ γιά κάτι πού εἶναι καί ὄχι γιά κάτι πού ἔκανε. Στήν περίπτωση τῶν Ἑλ­λή­νων τοῦ Πό­ντου, ἐπειδή ἦταν Ἕλληνες καί Χριστια­νοί.
  Ἀπό τό 1922 μέχρι τό 1994 τό ἑλ­λη­νικό κράτος γιά τό ζήτημα τῆς Γε­νο­κτο­νίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου σιω­ποῦ­σε. Ἀντίθετα, οἱ πόντιοι διανοού­με­νοι καί ἱστορικοί ἀκολούθησαν διαφορετική στά­ση. Πλῆθος πανεπιστη­μιακῶν, ἱστορικῶν-ἐρευνητῶν, συγγραφέ­ων, λογοτε­χνῶν καί ἰδιωτῶν ποντιακῆς καταγωγῆς συνέ­βαλαν καθοριστικά στήν καταγραφή τῶν ἱστορικῶν γε­γο­νό­των καί στή δια­τή­ρηση τῆς μνήμης. Ἀξιόλογη ὑπῆρξε καί ἡ συμβολή τῶν πο­ντιακῶν συλλόγων καί ἑνώσεων, τήν ἴδια περίοδο γιά τήν ἀνά­δειξη τοῦ Πολιτι­σμοῦ καί τῆς Ἱστο­ρίας τοῦ Πόντου. Μέ τό πέρασμα τῶν χρό­νων γεν­νή­θη­κε καί τό αἴτημα γιά τήν ἀ­ναγνώριση τῆς Γε­νο­κτονίας τῶν Πο­ντί­ων, τῆς ἔνταξης δη­λαδή τῆς μνή­μης τῶν Ποντίων στήν ἐπί­σημη ἐθνική μνή­μη.
  Κομβικός σταθ­μός ὑπῆρξε τό Β´ Πα­γκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο, πού πραγ­ματοποιήθηκε τό καλοκαίρι τοῦ 1988 στή Θεσσαλονίκη, μέ εἰσηγητή τόν Μι­χά­λη Χαραλαμπίδη. Αὐτός τέθηκε ἐπί­σημα τό ζήτημα τῆς διεκ­δίκησης τῆς διεθνοῦς ἀναγνώρισης τῆς Γενοκτονίας. Ἡ ἀνα­γνώριση τῆς Γενοκτονίας τῶν Ἑλ­­λήνων τοῦ Πόντου δέν ἔχει ἀντι­τουρ­κικό χα­ρα­κτήρα. Ὅπως γράφει ὁ Δημή­τρης Ψα­θάς «ἡ ἄ­στοχη τακτική τῆς ἀπο­σι­ώ­πησης τῶν γεγονότων τῆς Ἱ­στο­ρίας ἦταν ἴσως κι ἕνας ἀπ’ τούς λόγους πού τόσο ἄσχημα πῆγε ἡ "φιλία" μέ τούς Τούρ­κους. Νά ρίξουμε τόν πέπλο τῆς λήθης στό πα­ρελθόν, ἀλλά νά ξέ­ρουμε, ὄχι νά κρύ­βουμε. Νά ξέρουν κι ἴδιοι οἱ Τοῦρκοι τό τί φτιάξαν οἱ πατε­ράδες τους, γιά νά ἀποφύγουν τά ὅσα στιγμάτισαν ἐκεί­νους, ἐφ’ ὅσον θέλουν νά πάρουν τή θέ­ση πού φιλοδοξοῦν ἀ­νάμεσα στά πο­λι­τισμένα ἔθνη. Μόνον ἔτσι, ξέροντας ἐ­μεῖς τούς Τούρκους καί ξέροντας ἐ­κεῖ­νοι ἐμᾶς καί τό στιγμα­τι­σμένο παρελθόν τους, μπορεῖ κάποτε νά χαράξουμε μιά ἑλληνοτουρκική φιλία ἐπάνω σέ στέρε­ες βάσεις».
  Μετά ἀπό προσπάθειες πολλῶν ἐ­τῶν τῶν ποντιακῶν ὀργα­νώ­σεων, ἡ ἑλ­ληνική Βουλή μέ ὁμόφωνη ἀπόφασή της στίς 24-2-1994 καθιέρωσε τή 19η Μαΐου ὡς «Ἡμέρα Μνήμης τῆς Γε­νο­κτονίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πό­ντου». Ἡ ἀπόφαση τῆς ἀναγνώρισης ἦ­ταν ἡ ἐκ­πλήρωση τοῦ «χρέους» ἔναντι τοῦ Πο­ντιακοῦ Ἑλ­ληνισμοῦ, μετά ἀπό 72 χρό­νια λή­θης. Ἐπίσης τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1998, ἡ Ελ­λη­νική Βουλή ψήφισε ὁ­μό­φωνα τήν κα­θιέρωση τῆς 14ης Σε­πτεμ­βρίου (ἡμέρα πού τό 1922 οἱ Κεμα­λι­στές κατέσφαξαν καί κατέκαυσαν τούς Ἕλ­ληνες στή Σμύρ­νη) ὡς «Ἡμέρα Ἐ­θνι­κῆς Μνήμης τῆς Γενοκτονίας τῶν Ἑλ­λήνων ὅλης τῆς Μικρᾶς Ἀσίας». Μό­λις τόν Ἰούλιο τοῦ 2022 καθιερώθηκε ἡ 6η Ἀ­πριλίου ὡς «Ἡ­μέρα Μνήμης τῆς Γενοκτονίας τοῦ Θρακικοῦ Ἑλ­λη­νισμοῦ». Οἱ πρόσφυ­γες κράτησαν ζω­ντανή τή μνήμη τῶν ἀλησμόνητων πα­τρίδων καί τή με­τέ­βαλαν σέ ἐπίσημη μνήμη τοῦ ἑλλη­νι­κοῦ κράτους.
Ἡ ἀπαίτηση γιά ἀνα­γνώ­ρι­ση τῆς Γε­νοκτονίας τῶν Ἑλ­λή­νων τοῦ Πόντου καί τῆς Μ. Ἀ­σίας ἤ σω­στό­τερα τῆς Γενο­κτονίας τοῦ Ἑλλη­νισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς ἀπό τήν Τουρκία δέν ἀπο­τελεῖ γιά τούς Ἕλλη­νες πο­ντι­ακῆς ἤ μικρασιατικῆς κα­ταγωγῆς μία πράξη ἐκδί­κησης. Τό θέ­μα τῆς προ­ώ­θη­σης τῆς διεθνοῦς ἀνα­­- γνώ­ρισης τῆς Γενοκτονίας τῶν Ἑλλή­νων τῆς Ἀνα­το­λῆς καί τῶν ἄλλων χρι­στιανικῶν λαῶν τῆς Μ. Ἀσί­- ας (Ἀρμε­νί­ων, Ἀσσυρίων) δέν ἀ­φορᾶ μόνο στούς πρόσφυγες καί δέν εἶναι μό­νον ἕνα ἱ­στορικό καί συμ­βολικό ζήτημα. Συνδέ­εται ἄμε­σα μέ τό παρόν καί τό μέλλον τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἡ γραμ­μή τῆς ἑλληνικῆς ἀντί­στασης στόν σύγ­χρονο τουρκικό ἐπε­κτατισμό ἀρ­χίζει ἀπό τήν ἀνα­γνώ­ρι­ση τῆς Γενοκτονίας τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνα­τολῆς.

Γεώργιος Ἐλ. Κυρίζογλου

"Ἀπολύτρωσις", Μάιος 2024

Πηγές:
- Κ. Φωτιάδης, «Ἡ Γενο­κτο­νία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου», Βου­λή τῶν Ἑλλήνων, Ἀθήνα 2004.
- Κ. Σαμουρκασίδης, «Ἡ Ἀνα­γνώριση τῆς Γε­νοκτονίας τοῦ Πο­ντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ», ἐφ. «Εὔξεινος Πόντος», ἀρ. φ. 320, Μάρ­τιος 2024.