Μελετῶ κάποιες ὠδές τοῦ Ὀρατίου καί σταματῶ σέ μία γνωστή φράση, de te­nero ungui (=ἀπό τρυφερό νύχι), ἡ ὁ­ποία ἀποδόθηκε στά ἑλληνικά «ἐξ ἁ­πα­λῶν ὀ­νύχων». Ὁ ποιητής ἀναφερόμενος στήν ἠθική παρακμή τῆς ἐποχῆς του, τήν ὁ­ποία καυτηριάζει, τήν ἀποδίδει στήν ἀσέβεια καί τήν ἀνηθικότητα τῶν προγόνων του, πού ἔζησαν λίγο νωρίτερα, στά χρόνια τῶν ἐμφυλίων πολέμων. Τήν ἴδια διαφθορά ἔβλεπε καί ὁ Κικέρων καί ἀναφωνοῦσε: «Ο tempora, o mores!» (=Ὤ καιροί, ὤ ἤθη!). Γιά νά φανερώσει λοιπόν αὐτή τήν ἔκλυση τῶν ἠ­θῶν, ἀναφέρει ὁ Ὀράτιος τόν ἀκόλαστο βίο μιᾶς ρωμαίας γυναίκας, ἡ ὁποία «χαίρεται ἡ ὥριμη παρθένα ἰωνικές κινήσεις νά μαθαίνει, καί πλάθεται μέ τοῦ ἔρωτα τίς τέχνες καί ἀπό τώρα, ἀπό τά τρυφερά της τά χρόνια, ἀκόλαστες ἀγάπες μελετάει».
  Οἱ νέοι τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὀρατίου παρασύρονται στόν κατήφορο, τίποτε δέν τούς συγκρατεῖ. Ὁ ποιητής τούς συγκρίνει μέ τούς παλαιότερους σκληραγωγημένους Ρωμαίους, πού δόξασαν τή Ρώμη μέ τά πολεμικά τους κατορθώματα. Ἐ­κεῖνοι μεγάλωσαν σέ οἰκογένει­ες πού τούς γαλούχησαν μέ ἀρχές καί ἀξίες, μέ αὐστηρή ἀγωγή, μέ πειθαρχία καί ἐργατι­κότητα. Κλείνει τήν ὠδή του ἀπογοητευμένος: «Τῶν πατέρων μας ὁ αἰώνας, πού εἶναι χειρότερος ἀπό τῶν παππούδων μας, ἐμᾶς γέννησε χειρότερούς τους. Κι ἐμεῖς θά φέρουμε σέ λίγο ἀπογόνους μας πιό τιποτένιους».
  Πόση δύναμη ἔχει αὐτή ἡ «ἐξ ἁπα­λῶν ὀνύχων» ἀγωγή φανερώνει καί τό ἀνέκδοτο πού καταγράφει ὁ Πλούταρχος στά «Ἠθικά ἀποφθέγματα Λακωνι­κά». Σύμφωνα μέ τήν παράδοση, ὁ Λυ­κοῦργος, ὁ νομοθέτης τῆς Σπάρτης, ἀ­νέθρεψε, μέ διαφορετικό τρόπο τό καθένα, δύο κουτάβια γεννημένα ἀπό τούς ἴδιους γονεῖς. Τά ἐκπαίδευσε ἔτσι, ὥστε τό ἕνα νά γίνει λαίμαργο («λίχνος») καί τό ἄλλο ἱκανό γιά κυνήγι («θηρευτής»). Παρουσιάστηκε στή συνέχεια στούς Λακε­δαι­μονίους καί τούς εἶπε πώς γιά τή γέννηση τῆς ἀρετῆς συμβάλλουν τά μέγιστα «καὶ ἔθη καὶ παιδεῖαι καὶ διδασκαλίαι καὶ βίων ἀγωγαί». Καί γιά νά ἀποδεί­ξει τήν ὀρθότητα τῆς ἄποψής του, ἄφη­σε μπροστά τους τά δύο σκυλιά, ἀφοῦ πρῶτα ἔβαλε στή μέση ἕνα πήλινο σκεῦ­ος (λοπάδα), στό ὁποῖο ἔβαζαν τήν τρο­φή, καί ἕναν λαγό. Τότε τό ἕνα σκυλί ὅρ­μησε ἐναντίον τοῦ λαγοῦ καί τό ἄλλο στή λοπάδα. Στούς Λακεδαιμονίους, πού δέν καταλάβαιναν τί σήμαινε αὐτό, εἶπε: «Καί οἱ δύο σκύλοι ἔχουν τούς ἴδιους γονεῖς· ἐπειδή ὅμως ἐκ­παιδεύτηκαν μέ διαφορετικό τρόπο, ὁ ἕνας ἔγινε "λίχνος" καί ὁ ἄλλος "θηρευτής"».
  Κάθισα νά ἀναλογίζομαι τά ἤθη καί τούς καιρούς μας. Τιποτένιους «λίχνους» ἀνασταίνουμε, γιατί ξεχάσαμε τήν ἀγω­γή, ἀφοῦ ξεχάσαμε πρωταρχικά τόν Ὁ­δηγό μας. Κι ἔτσι παραδέρνουμε σέ λά­θος μονοπάτια, σέ δρόμους πού καταλήγουν σέ ἀδιέξοδα, σέ γκρεμούς πού οἱ ἴδιοι φτιάξαμε καί ἐπιλέγουμε νά ὁδηγήσουμε ἐκεῖ καί τή νέα γενιά. Στ᾽ ἀλήθεια, τί εἴδους παιδιά ὀνειρευόμαστε μέ τά νέα νομοθετήματα πού ψηφίζουμε; Λίχνους ἤ θηρευτές; Λίχνους, πού «ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων» μαθαίνουν νά στρέφονται λαίμαργα σέ ὅ,τι ἐπιθυμοῦν ἤ θηρευτές τῆς ἀρετῆς, κυνηγούς τοῦ ἀκέραιου ἤθους;
  Γιά τόν Πλούταρχο «ὀφείλουν οἱ πατέρες νά μήν πέφτουν σέ κανένα σφάλ­μα, ἀλλά νά κάνουν ὅλα ὅσα πρέπει, δίνοντας τούς ἑαυτούς τους ζωντανό παράδειγμα στά παιδιά τους». Πλάι σέ αὐτούς βέβαια εἶναι καί τά παραδείγματα πού συναντᾶ ὁ νέος στόν κοινωνικό του περίγυρο. Κι αὐτά εἶναι ἴσως πού τόν ἐπηρεάζουν περισσότερο, ἀ­φοῦ δέν ἐπιβάλλονται, ἀλλά ἐπιλέγονται ἀπό τόν ἴδιο. Μία ἀρ­χαία παροιμία λέει: «Ἂν χωλῷ παροική­σῃς, ὑπο- σκάζειν μαθήσῃ». Δηλαδή: «Ἄν μένεις κο­ντά σέ χω­λό, θά μάθεις νά κουτσαίνεις». Δυστυχῶς, ἐ­κεῖνοι πού «κοσμοῦνται» σήμερα ἀπό τό κακό ἐπιδιώκουν τεχνηέντως ἡ ἐξαίρεση νά γίνει κανόνας καί τό ἐ­λάτ­τωμα νά μετατραπεῖ σέ προτέρημα.
  Στήν ἐποχή μας, πού κυριαρχεῖ ἡ ἠθική τοῦ γούστου, εἶναι περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη φορά ἀνα­γκαία «ἡ πρὸς ἀρετὴν ἐκ παίδων παιδεία». Αὐτή θά δώσει τή δυνατότητα στόν νέο, ὅταν φτάσει στήν ἐ­φηβική ἡλικία, νά στρέψει τήν πλάτη του, ὅπως ἔ­κανε καί ὁ Ἡ­ρα­κλῆς, στήν «ἡδίστην καὶ ῥᾴστην ὁ­δόν», πού ὑπόσχεται ἡ Κακία, καί νά ἀκολουθήσει τόν «μακρὸν καὶ ὄρθιον καὶ τρα­χὺν οἶμον (=μονοπάτι)» τῆς Ἀρε­τῆς. Ἄν συμβεῖ αὐτό, ἡ πτωτική πορεία πού φο­βᾶται ὁ Ὀράτιος θά σταματήσει. Γέ­νοι­το!

Μ. Δανιήλ

"Ἀπολύτρωσις", Μάρ. 2024