Ὑπάρχουν στιγμές πού βρίσκεται κανείς μετέωρος ἀπέναντι σέ ἀνθρώπινα ναυάγια καί τραγωδίες. Καί διερωτᾶται ἄν αὐτά θά μποροῦσαν νά ἀποφευχθοῦν ἤ τά προκάλεσε ἡ ἀνθρώπινη ἀβελτηρία καί ἡ «ὕβρις»... Ὅποια, ὅμως, κι ἄν εἶναι ἡ αἰτία τους, τό ἀποτέλεσμα δέν ἀλλάζει, ἀφοῦ ὁ βυθός τῆς θάλασσας ἔκρυψε γιά πάντα χωρίς διακρίσεις τά ἀνθρώπινα κουφάρια.
Ἦταν 14 Ἀπριλίου 1912, εἴκοσι λεπτά πρίν τά μεσάνυχτα, ὅταν τά γέλια, οἱ χαρούμενες φωνές, οἱ χοροί καί τά τραγούδια πάγωσαν γιά πάντα στό βρετανικό ὑπερωκεάνιο «Τιτανικός», τό μεγαλύτερο τότε πλοῖο τοῦ κόσμου. Βυθίστηκε παρασύροντας στόν ὑγρό του τάφο 1.503 ἀνθρώπους.
Ἔκτοτε ὁ «Τιτανικός» ἔγινε «μνημεῖο» ἀλλά καί διαρκής ὑπόμνηση κατά τῆς ἀνθρώπινης ἀλαζονείας. Οἱ διαφημίσεις γιά τή χλιδή, τίς ἀνέσεις, τά ἄλλα μηχανικά τεχνολογικά προτερήματα, τό «ἀβύθιστο» τοῦ πλοίου γέμισαν μετά τό ἀτύχημα λαϊκή ὀργή καί τίς δύο πλευρές τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Ἡ ὕβρις ἦταν φανερή. Πρόκειται γιά τήν πιό κλασική περίπτωση, πού μοιάζει μέ ἀρχαία ἑλληνική τραγωδία. Παραλληλίστηκε ἀπό θεωρητικούς καί στοχαστές μέ τήν ἁλματώδη πρόοδο τῆς τεχνολογίας καί τῆς ἐπιστήμης, πού θεωροῦνται ἀκατανίκητες, ἤδη ὅμως ἔχουν προσκρούσει στά δικά τους παγόβουνα τῶν ποικίλων ἀδιεξόδων καί τῆς πολύμορφης κρίσης.
Ὁ «Τιτανικός» ἀποτελεῖ τό σύμβολο τῆς ἀνθρώπινης φιλοδοξίας καί ὑπερηφάνειας καί τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο μπορεῖ νά καταστραφεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τά στοιχεῖα τῆς φύσης. Εἶναι ἕνας ἀληθινός μύθος γιά τό πῶς ἕνα ὑποτιθέμενα ἀβύθιστο πλοῖο ἀπαστράπτουσας καί πολυτελοῦς νέας τεχνολογίας -κατασκευασμένο ἀπό 50.000 τόνους χάλυβα- μπόρεσε νά διαρραγεῖ ἀπό ἕνα κομμάτι παγωμένου νεροῦ. Ὅταν σκεφτόμαστε τόν «Τιτανικό», θυμόμαστε τίς αἰώνιες τραγικές ἀλήθειες: Ὅτι ἡ ὕβρις προκαλεῖ τή νέμεση (=θεία δίκη)· ὅτι ὁ ἄνθρωπος προγραμματίζει, ὁ Θεός ὅμως ἀποφασίζει· ὅτι τά μονοπάτια τῆς κενοδοξίας ὁδηγοῦν μόνο στόν τάφο καί ὅτι κανένα χρηματικό ποσό δέν μπορεῖ νά σέ βοηθήσει νά ἐξαπατήσεις τόν θάνατο.
18 Ἰουνίου 2023: Τό βαθυσκάφος «Τιτάν» ἐξαφανίστηκε στόν Βόρειο Ἀτλαντικό Ὠκεανό, στά ἀνοικτά τῶν ἀκτῶν τῆς Νέας Γῆς, στόν Καναδά. Βρισκόταν σέ μιά τουριστική ἀποστολή πρός τό ναυάγιο τοῦ «Τιτανικοῦ», μέ ἐπιβαίνοντες πέντε δισεκατομμυριούχους -ἀνάμεσά τους ἕνας πατέρας μέ τόν 19χρονο γιό του. Ἀφοῦ ἐντοπίστηκαν τά συντρίμμια τοῦ βαθυσκάφους, ἐπιβεβαιώθηκε καί ἀνακοινώθηκε ἐπίσημα ὅτι σημειώθηκε αἰφνίδια διάρρηξη τοῦ σκάφους λόγῳ ξαφνικῆς ἐμφάνισης ρωγμῆς -μᾶλλον ἀπό κατασκευαστική ἀστοχία-, πού προκάλεσε, ἐξαιτίας τῆς τεράστιας ἐξωτερικῆς πίεσης, ἔκρηξη τοῦ σκάφους πρός τά μέσα (ἐνδόρρηξη), μέ ἀποτέλεσμα τόν ἀκαριαῖο θάνατο ὅλων τῶν ἐπιβατῶν.
Ὅταν γνωστοποιήθηκε ἡ εἴδηση γιά τήν ἀπώλεια τοῦ ὑποβρυχίου, παραλληλίσθηκαν ἡ ἀρχική ἐπιχείρηση τοῦ «Τιτανικοῦ» μέ τήν τελευταία τοῦ «Τιτάνα». «Τιτανικός καί ὑποβρύχιο Titan συνεχίζουν καί παίρνουν ζωές δισεκατομμυριούχων», παρατήρησαν. «Ἡ ἀλαζονεία καί ἡ ὕβρις πού ὁδήγησαν τόν Τιτανικό στήν καταστροφή εἶναι ἀκριβῶς τά ἴδια πού ἔστειλαν αὐτούς τούς ἀνθρώπους μέ αὐτό τό ὑποβρύχιο στή μοίρα τους», εἶπαν. «Ἡ ἀνθρώπινη ὑπερβολική αὐτοπεποίθηση τιμωρεῖται, ὅπως καί στόν Πύργο τῆς Βαβέλ», ἔγραψαν.
Ἡ ἐφευρετικότητα καί ἡ μηχανική μας ἰδιοφυΐα μπορεῖ νά κατανικηθεῖ σέ μιά στιγμή. Ὅσοι διακατέχονται ἀπό τό λεγόμενο «σύνδρομο τοῦ Τιτανικοῦ» καί δέν βλέπουν τό μοιραῖο παγόβουνο πού βρίσκεται μπροστά τους, σίγουρα κινδυνεύουν ἀπό τό ἐνδεχόμενο μιᾶς καταστροφῆς. Ἡ τεχνολογία καί ἡ ἐπιστήμη δέν ἀποτελοῦν πανάκεια.
Ὀφείλουμε πάντα νά ἔχουμε ὑπ᾽ ὄψιν μας τίς ἀνεπιθύμητες ἐπιπτώσεις, τό ἀπροσδόκητο καί τό ἀπρογραμμάτιστο ἤ ἀπροσχεδίαστο. Ἡ ζωή μας δέν ἀκολουθεῖ πάντα τήν ἀτραπό τῆς «κανονικότητας»· γι’ αὐτό τό «κακό» μᾶς βρί- σκει ὅλους ἀνεξαιρέτως ἀπροετοίμαστους καί ἀνυπεράσπιστους, καθώς τό «παγόβουνο» παραμονεύει νά μᾶς καταστρέψει. Τουλάχιστον νά μήν τό προκαλοῦμε ἀφήνοντας τή ζωή μας λάφυ- ρο στίς τεχνολογικές ἐπιτυχίες ἤ τίς κερδοσκοπικές διαθέσεις τῶν ἀνθρώπων.
Παρόμοια κατάληξη εἶχε στίς 28 Ἰανουαρίου τοῦ 1986 ἡ ἐκτόξευση τοῦ διαστημικοῦ λεωφορείου «Τσάλεντζερ» (= πρόκληση). Διαλύθηκε 73 δευτερόλεπτα μετά τήν ἐκτόξευσή του, μέ συνέπεια τόν θάνατο τοῦ ἑπταμελοῦς πληρώματός του -στήν ἀποστολή συμπεριλαμβανόταν γιά πρώτη φορά δύο ἁπλοί πολίτες-, τσαλακώνοντας τό γόητρο τῆς NASA. Θυμηθήκαμε ἔτσι τά λόγια τοῦ Κυρίου διά τοῦ προφήτη Ὀβδιοῦ: «Ἀκόμα κι ἄν χτίσεις τή φωλιά σου στά ψηλά, καθώς ἀετός, πού μοιάζει σάν νά βρίσκεται ἀνάμεσα στ’ ἀστέρια, ἐγώ σοῦ τό λέω, ὁ Κύριος, πώς κι ἀπό κεῖ θά σέ γκρεμίσω κάτω» (1,4).
Στούς σημερινούς καιρούς τῆς παράνοιας καί τοῦ ἄκρατου παραλογισμοῦ πού ζοῦμε, ὅλο καί περισσότερο πληθαίνουν τά στοιχεῖα πού κατατείνουν στή μαρτυρία ὅτι ἡ πρόοδος τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ συνδέεται διαρκῶς καί στενότερα μέ τήν προώθηση τῆς ὕβρεως. Καί πρόκειται γιά μιά ὕβρη καθολικῆς μορφῆς, ἀφοῦ ἀναφέρεται στή σχέση τοῦ πολιτισμοῦ μέ τήν κοινωνία, μέ τή φύση καί μέ τήν ἴδια τήν εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἀνάκληση καί ἡ ὑπενθύμιση τοῦ ἀρχαίου σχήματος «ὕβρις-ἄτη-νέμεσις-τίσις» ἔχει ξεχωριστή σημασία, ὄχι μόνο γιά νά ξαναβροῦμε ἀρχές καί ἀξίες πού καταχωνιάσαμε, ἀλλά καί γιά νά ἀναθεωρήσουμε τίς προτεραιότητές μας, τά «πρέπει» καί τά «θέλω» μας, τόσο ὡς ἄτομα ὅσο καί ὡς συλλογικότητες.
Ἡ «τίσις» (=τιμωρία), ἄν ἄμεσα δέν ἀλλάξουμε μυαλά, ἀναπόφευκτα μᾶς περιμένει. Καί θά εἶναι πολύ σκληρή, πολύ ἠχηρή, ἄν δέν ἀποκαταστήσουμε τίς «σταθερές» τῆς ζωῆς, πού ἀπολέσαμε καί τίς ὁποῖες ἔχουμε ἀνάγκη νά ἀποδεχτοῦμε ἐπειγόντως ὡς πυξίδα τοῦ προσανατολισμοῦ μας.
Εὐδοξία Αὐγουστίνου
Φιλόλογος - Θεολόγος
"Ἀπολύτρωσις", Αὔγ.-Σεπτ. 2023
ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ ΜΑΣ
