Τά τουρκικά σχολικά βιβλία συ­γκεντρώνουν τό ἐνδιαφέρον τῶν ἱ­στορικῶν ἐπιστημόνων στήν Ἑλλάδα, ἐ­πει­δή ὑ­πάρχει ἡ ἐπιθυμία νά μάθου­με πῶς μᾶς βλέπουν οἱ γείτονές μας οἱ Τοῦρ­κοι μέ­σα ἀπό αὐτά καί νά ἀ­ντι­ληφθοῦ­με τίς πιθανότητες προσέγγισης τῶν δύο λα­ῶν, μέ σκοπό τήν εἰ­­ρηνική συμβίωση καί τή μεταξύ τους συνεργασία. Ὅμως στήν ἑλληνόγλωσ­­ση βιβλιογραφία οἱ ἐργασίες πού ἐξετάζουν τά τουρκικά ἐγχειρίδια εἶναι ἐ­λάχιστες. Ἡ πιό πρόσφατη σχετική μέ τό θέμα ἐπιστημονική ἔρευ­να, πού ἔχουμε ὑπ᾽ ὄψιν μας, εἶναι τοῦ Ε.Ἰ. Τσιανάκα, πού βασίζεται στή διδακτορική του διατριβή μέ τίτλο: «Ἡ εἰκό­να τοῦ «ἄλλου» στά σύγχρονα τουρκικά Ἀναλυτικά Προγράμματα καί σχολικά ἐγ­χειρίδια Ἱστορίας καί Πολιτικῆς Ἀγωγῆς τῆς ὑποχρεωτι­κῆς ἐκπαίδευσης». Τό ὑλικό πού ἐρευνήθηκε εἶναι:    α) τά σχολικά ἐγχειρίδια «Κοινωνικές Γνώ­σεις» γιά τίς Δ´, Ε´, Στ´, Ζ´ τάξεις, Ἀγωγή τοῦ Πολίτη καί Ἀν­θρωπίνων Δικαιωμάτων γιά τίς Ζ´ καί Η´ τάξεις τῆς ὑποχρεωτικῆς ἐκπαίδευσης, β) τά προ­βλεπό­μενα Ἀναλυτικά Προγράμματα γιά τά ἐγχειρίδια πού προαναφέραμε καί ἐπιπλέον τό Πρόγραμ­μα τῆς Ἱστορίας τῶν Μεταρρυθμίσεων καί τοῦ Ἀτατουρκισμοῦ (Η´ τάξη). Μέ βάση τά δεδομένα πού προέκυψαν ἀπό τίς ἀναλύσεις τῆς ἔρευνας:
1) Ἡ ὑψηλή συχνότητα τῶν ἀ­να­φο­ρῶν στούς Ἕλ­ληνες ὀ­φείλεται στό γεγονός ὅτι τά τουρκικά σχο­λικά βιβλία, μέ χαρακτήρα πρωτίστως ἐθνικό, παρουσιάζουν ἱστορικές περιόδους καί γεγονό­τα, πού ἐ­μπλέκο­νται καί οἱ Ἕλ­ληνες.    2) Ἡ εἰ­κό­να τῶν Ἑλλήνων περιγράφεται μέσῳ τῆς δράσης τους, κυρίως στρατιωτικῆς καί πολεμικῆς, στό παρελθόν. Πα­ρα­λεί­πουν τίς περιόδους εἰρηνικῆς συ­νύ­παρξης καί συνεργασίας μέ τούς γεί­το­νές τους στό παρελθόν καί στό παρόν. 3) Οἱ ἀναφορές στούς Ἕλ­ληνες στήν πλειοψηφία τους εἶναι οὐδέτερες. Ὅ­σες θετικές ὑπάρχουν χαρα­κτηρίζουν σχεδόν ἀποκλειστικά τούς Ἀρ­­χαίους Ἕλληνες καί τόν πολιτισμό τους. Οἱ Ἕλληνες τῆς Ἑλλάδας ὀνομάζονται Γιουνάν (Yunan) καί τῆς Μ. Ἀσίας Ρούμ (Rum), γιά νά δείξουν ὅτι ὑπάρχει διαφορά μεταξύ τους. Κύρια ἐπιδίωξή τους ἦταν ἡ «καταστρο­φή» τῆς Ὀθω­μα­νικῆς Αὐτοκρατορίας μέ τήν ὑποστήριξη τῶν Μεγάλων Δυνάμεων καί ἡ ἀνασύσταση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Οἱ ἀρνητικές ἀναφορές σχε­τίζο­νται μέ τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, τή Μικρασιατική Ἐκ­στρατεία, τό Κυπρι­ακό κ.ἄ. 4) Ἡ Ἑλλάδα παρουσιάζεται ὡς ἕνα κράτος πού ἔγινε ἀνεξάρτητο μέ τήν ἐ­πέμβαση τῶν Ρώ­σων, Ἄγ­γλων καί Γάλλων. Ἡ «συμπόνια» πού δείχνουν οἱ Εὐ­ρωπαῖοι γιά τούς ἐπαναστατημένους Ἕλληνες ἐπικρίνεται ἔ­ντονα στά σχολι­κά βιβλία. 5) Οἱ Ἕλ­λη­νες συνδέονται μέ δυσάρεστα γεγονότα (πολέμους, καταστροφές καί ἀπώλειες ἐδαφῶν) γιά τόν «ἐθνικό» ἑαυτό καί παρουσιάζονται ὡς προαιώνιοι ἐχθροί τῆς Τουρκίας. Οἱ στερεοτυπικοί χαρα­κτη­ρισμοί πού ἀποδίδονται ἔμμεσα στούς Ἕλληνες εἶναι οἱ ἑξῆς: ἀχάριστοι, πονηροί, δολοπλόκοι, ἐχθρικοί, ἐκδικητικοί, ἐπεκτατικοί, φι­λο­πόλεμοι, ἰμπεριαλιστές. 6) Ἡ «ἀχαρι­στία» εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα τῆς συμπερι­φορᾶς τῶν Ἑλλήνων. Ὑποστηρίζεται ὅτι οἱ Ἕλληνες ἐπαναστάτησαν τό 1821, ἐνῶ ζοῦσαν σέ καθεστώς αὐ­τονομίας, κατεῖχαν ὑψηλές διοικητικές θέσεις ἐπί Ὀθωμανικῆς Αὐ­το­κρατορίας καί εὐη­μεροῦσαν χάρη στό ἐμπόριο πού διεξήγαγαν χωρίς περιορι­σμούς. Ὁ ἀγώ­νας γιά τήν ἀνεξαρτησία θεωρεῖται ἄδικος καί εἶναι γνώρισμα τῆς ἀχαριστίας τους ἔναντι τῶν «ἀνεκτικῶν» Ὀθωμα­νῶν. 7) Οἱ Νεοέλληνες «εἰσβάλλουν» στή Σμύρνη τό 1919, σκοτώνουν ἀμάχους, καῖνε περιουσίες, πληγώνουν τήν περηφάνια τοῦ τουρκικοῦ λαοῦ. Ἡ προ­­έλαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ πρός τήν Ἄ­γκυ­ρα θεωρεῖται μία ἐπιβεβαίωση τῆς πρόθεσης τῶν Ἑλλήνων γιά ἐπανασύσταση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορί­ας. Ἀκόμη καί τό πραξικόπημα τοῦ 1974 στήν Κύ­προ κατά τοῦ Μακαρίου τό θεωροῦν ὡς δεῖγμα ἐπεκτατικῆς πολιτι­κῆς. Οἱ Ἕλληνες «ἐπιδιώκουν» καί στή ση­μερι­νή ἐπο­χή τόν διαμελισμό τῆς Τουρκίας, γι᾽ αὐτό τόν λόγο στά σχολικά βιβλία κυριαρχεῖ ἡ ξενοφοβία καί ἡ ἀνησυχία γιά τίς προθέσεις τῶν Ἑλλήνων. 8) Μετά ἀπό τήν «εἰ­ρηνική» ἀπόβαση τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ στήν Κύπρο καί τή δημι­ουργία τῆς «Τουρκικῆς Δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου», τό Κυπριακό ὡς ἐ­θνικό θέμα τῆς Τουρκίας ἔχει λυθεῖ σέ μεγάλο βα­θμό.    9) Εὔκολα διαπιστώνεται μία προσπάθεια τουρκοποίησης τῆς ἱ­στορίας τῆς Μ. Ἀσίας. Στόν ἀρχαῖο πολιτισμό τῆς Ἰω­νί­ας γίνεται ἀναφορά μό­νο μέ 6-7 σειρές, χωρίς νά δηλώνεται ἡ ἑλληνική ταυτότητά του. 10) Ταυτόχρο­να μέ τήν ἀμφι­σβήτηση τῆς ἑλληνικότητας τοῦ πολι­τισμοῦ τῆς ἀρχαίας Ἰωνίας στά τουρκικά σχολικά βιβλία δέν ἀναφέρεται σκοπίμως καί τό ἑλληνιστικό, ρωμαϊκό καί βυζαντινό παρελθόν τῆς Μ. Ἀσίας. Οἱ μα­θητές ἀντιλαμβάνονται ὅτι ἡ Ὀθωμανική Μ. Ἀσία ἦταν πάντοτε ἕνα καθαρά τουρκικό ἔδαφος. 11) Ἀ­κόμη καί στίς ἔμ­με­σες ἀναφορές οἱ Ἕλ­ληνες δηλώνονται μέ τή λέξη «ἐχθρός». 12) Δίνεται ἰδιαίτερη προσοχή στήν ἐπικαιρότητα καί στά ἔντονα διμερῆ θέμα­τα, ὅπως: τό Αἰ­γαῖο, ἡ Κύπρος, ἡ μου­­σουλ­μανική μειονότητα τῆς Δυτικῆς Θράκης κ.ἄ. Ἐ­πισημαίνεται, ἔμμεσα, ὅτι ἡ Ἑλλάδα προ­σπαθεῖ νά ἐμπο­δίσει τήν πορεία τῆς Τουρκίας πρός τήν Εὐ­ρω­παϊκή Ἕνωση.
Μετά ἀπό τά παραπάνω συμπεράσματα τῆς ἔρευνας καί ὅσα ἐκθέσαμε στά τρία προηγούμενα ἄρθρα μας, ἀ­να­κεφαλαιώνουμε τά ζητήματα πού τίθε­νται πρός ἐπίλυση στά τουρκικά ἐγχει­ρίδια Ἱστορίας καί Πολιτικῆς Ἀγω­γῆς:      α) Δέν ἐνθαρρύνεται ἡ ἑρμηνεία τῶν ἱστορικῶν γεγονότων, οὔτε ἡ διαφορετική τους προσέγγιση ἐκτός τῆς ἐπίσημης ἑρμηνείας, καθώς σπανίζει ἡ ἄποψη τῆς «ἄλλης πλευρᾶς». Ὁ τρόπος διδα­σκαλί­ας πού εὐνοοῦν τά τουρκικά ἐγχειρίδια δέν βοηθάει στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐρευνητικῆς ἱκανότητας καί τῆς κριτικῆς σκέψης τῶν μαθητῶν. β) Ἔχοντας ὑπ᾽ ὄψιν τήν ἔκταση πού ἔ­χει ἡ ἐθνική ἱστορία στά σχολικά βιβλία, ἀλλά καί ἀπό τά περιεχόμενα, θεωροῦμε ὅτι ἡ βασική προσέγγιση σ᾽ αὐτά εἶναι ἰδιαίτερα ἐθνο­κεντρική, δηλαδή «ὁτιδήποτε δικό μας εἶναι καλό!». γ) Δίνεται ἔμφαση στά στρα­­τιωτικά γεγονότα καί μάλιστα σ᾽ αὐτά τῆς ἐθνικῆς ἱστορίας, μέ ὑπερβολική ἐξύ­μνηση τῆς ἀνδρείας καί τῆς ἀνωτερότητας τῶν τούρ­κων στρατιω­τῶν, τό ὁποῖο βρίσκεται σέ ἀντίθεση μέ τήν «Ἐκ­παίδευση γιά τήν Εἰρήνη». δ) Ἀπουσιάζει ἡ κοινή κληρονομιά τῶν βαλ­κα­νι­κῶν λα­ῶν. Ἡ πα­ρου­σίασή της θά μποροῦσε νά συμβάλει στίς σχέσεις καλῆς γειτονίας. ε) Τό τουρκικό ἐκπαιδευτικό σύστη­μα δέν ἀξιοποιεῖ τίς ἀρχές τῆς Δια­πολιτι­σμι­κῆς ἐκπαίδευσης, πού μπο­ροῦν νά κατευθύνουν σέ δράσεις καί συμπεριφορές οἱ ὁποῖες εὐ­νοοῦν τήν κατανόηση καί τόν σεβασμό τῶν διαφορετικῶν πολιτι­σμῶν, ἰδιαίτερα τῶν γειτονικῶν λαῶν, ἀλλά καί τῶν μειο­νο­τήτων.
Τά παραπάνω προβλήματα, ἄν καί δύσκολα, ὅμως μποροῦν νά ἀντιμετωπισθοῦν, ἐάν ὑπάρχει ἡ διάθεση καί ἡ πολιτική βούληση γιά τή λύση τους στίς ἡγεσίες τῆς Τουρκίας καί τῆς Ἑλλάδας. Ἡ λύση προϋποθέτει ἀμοιβαῖα βήματα. Χρειάζεται γενναιότητα καί ἀπό τίς δύο πλευρές.

Γ. Ἐλ. Κυρίζογλου

Πηγές - Βοηθήματα
- Ε.Ἰ. Τσιανάκας, Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἕλληνα στά Τουρκικά Σχολικά Ἐγχειρίδια, Θεσσαλονίκη 2012, ἐκδ. Σταμούλης Ἀντώνιος.
- «Ἡ Καθημερινή», Κυριακή 13-11-2022.