Εἰσαγωγή
  Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια ἀπό τήν πυρπόληση τῆς Σμύρνης, ἡ ὁποία ταυτίζεται συχνά μέ τή Μικρασιατική Καταστροφή. Πολλοί τή θεωροῦν ἀποτέλεσμα τῆς ἐμπλοκῆς τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀ­σία, πού ξεκί­νη­σε μέ τήν ἀ­πό­­βαση τοῦ ἑλ­­λη­νικοῦ στρατοῦ στή Σμύρνη στίς 2 Μαΐου τοῦ 1919 καί κατέληξε στήν ἥττα του τόν Αὔγουστο τοῦ 1922. Ὑπάρχουν κι αὐ­τοί μάλιστα πού φτά­­νουν στό ση­μεῖο -εἴ­τε ἀ­πό ἄγνοι­α, εἴτε ἀπό ἰδεοληψία- νά ὑ­πο­στηρίζουν ὅτι οἱ μαζικές σφαγές ἀμάχων ἦταν ἀ­ντί­ποι­να γιά τήν ἑλληνική ἐπίθεση, νόμιμη ἄμυ­να τῶν Τούρκων. Θεωροῦν, δηλαδή, ὅτι ἡ ἐξάλειψη τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀ­νατο­λῆς προκλήθηκε ἀπό τήν ἐ­πέμβαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Παραβλέπουν ὅ­μως ὅτι οἱ σφαγές κι ἡ πυρ­­πόληση τῆς Σμύρνης ἦταν μόνον ὁ ἐπίλογος μιᾶς τραγωδίας πού διήρκη­σε 8 χρόνια καί σημα­δεύτηκε ἀπό ἐκτο­πι­σμούς, πορεῖες θανάτου, λεηλασίες, στρατόπε­δα συγκέντρωσης κι ἐξόντωση τῶν μή μουσουλ­μάνων κατοίκων τῆς Μι­κρᾶς Ἀσίας.
  Στήν πραγματικότητα ἡ Μικρασιατική Καταστρο­φή ἔ­­χει δύο ὄ­ψεις: Ἀφενός, ἀ­πο­τε­λεῖ τήν τα­φό­πλακα τῆς Με­γάλης Ἰ­δέ­ας, δη­­­λαδή τῆς προσπά­θει­­ας ἐπανέ­νω­σης τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ καί στίς δύο πλευρές τοῦ Αἰ­γαί­ου μέ πρω­τεύου­σα τήν Κωνσταντινούπολη· ἀφετέρου, τόν τερ­­- ματισμό τοῦ τρι­σχιλιετοῦς ἀδιάκοπου βί­ου τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀ­σία. Ἡ ἐξέλιξη αὐτή, ὅπως ἀντίστοιχα καί ἡ ἐξόντωση κι ἐκ­δίωξη τῶν Ἀρμενί­ων κατοίκων της, ἀποτέλεσε σχέδιο τῶν Νεότουρκων, πού ξε­κίνησε νά ὑλοποιεῖ­ται μέ συστηματικό τρόπο τό 1914 μέ τήν εἴ­­σοδο τῆς Ὀθω­μα­νικῆς Αὐτοκρα­το­ρίας στόν Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ἀ­πώτερος στόχος τους ἦταν ἡ τουρκο­ποίηση τῆς Ἀνατολίας, τόσο Χριστια­νῶν, ὅσο καί Μουσουλμάνων. Ἡ γενοκτονία αὐτή τῶν χριστιανι­κῶν πληθυ­­σμῶν τῆς Ὀθωμανι­κῆς Αὐτοκρατορίας ἀποτελεῖ μία μαύρη σελίδα στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας. Οἱ Ἀρ­μένιοι ἐδῶ καί χρόνια πραγματοποιοῦν μιά τεράστια παγκόσμια ἐκστρατεία ἀ­ναγνώρισης τῆς γενοκτονίας τοῦ ἀρμε­νικοῦ λαοῦ. Δυστυχῶς, δέν ἔ­χουν γίνει ἀ­ντί­στοι­χα βήματα ἀπό τήν ἑλληνική πλευ­­ρά, παρά τό ἐνδιαφέρον τῶν ἱστορικῶν μελετητῶν, πού ἔχει ἀναθερμανθεῖ τά τελευταῖα χρόνια.
  Στή σειρά τῶν ἄρθρων πού θά δημοσιευθοῦν στή στήλη αὐτή θά προσπαθήσουμε νά παρακολουθήσουμε τήν ἐξέλι­ξη τῶν γεγονότων πού τελικά ὁδήγησαν στόν ὀδυνηρό Αὔγουστο τοῦ 1922 καί στόν τερματισμό τῆς προσπάθειας γιά τήν ἐθνική ὁλοκλήρωση. Θά ἐπικεντρωθοῦμε δηλαδή στά ὅσα διαδραματίστηκαν εὐθύς μετά τή λήξη τῶν νικη­φόρων Βαλκανικῶν Πολέμων καί μᾶς ἔφεραν ἀπό τό ἄγγιγμα τοῦ ὀνείρου τῆς Μεγάλης Ἰδέας στή μεγαλύτερη καταστρο­φή τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τά γεγονότα αὐτά συνδέονται βέβαια μέ τήν προσπάθεια ἐ­ξό­ντωσης τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν, ὡσ­τόσο εἶναι σημαντικό νά ξεχωρίσουμε τά μικρά ἤ μεγάλα λάθη τῶν ἑλληνικῶν κυβερνήσεων ἀπό τίς ἐγκληματικές διαθέσεις τῶν Νεότουρκων. Ἡ συγχώνευσή τους ὁδηγεῖ σέ ἐ­σφαλμένα συμπεράσμα­τα, πού συσκο­τίζουν ἀκόμη περισσότερο τή μελέτη τους καί ὑπονομεύουν τό μέλλον τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
  Τά γεγονότα αὐτά ἐξελίσσονται παράλληλα μέ τόν μεγαλύτερο μέχρι τότε Διχασμό τῶν Ἑλλήνων, πού ξεκίνησε τό 1915 μέ τή σύγκρουση τοῦ πρωθυπουργοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου καί τοῦ βασιλιᾶ Κωνσταντίνου. Μπορεῖ νά εἶχαν προηγηθεῖ οἱ ἐμφύλιοι στήν Ἐπανάστα­ση τοῦ 1821 καί ἔντονες πολιτικές συ­γκρού­­σεις κατά τον 19ο αἰ., ὡστόσο κα­μία σύγκρουση δέν πόλωσε τό­σο τούς Ἕλ­ληνες γιά δεκαετίες. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἀκόμη καί σήμερα οἱ ἀπόψεις διίστανται γιά τίς εὐθύνες τῆς καταστρο­φῆς. Ὁ Διχασμός μάλιστα ἀποτέλεσε τήν ἀρχή μιᾶς μακρᾶς ἐμφυλιακῆς περιόδου, ἀποκορύφωμα τῆς ὁ­ποίας ὑ­πῆρξε ὁ τρομακτικός Ἐμ­φύ­λιος Πόλεμος (1944-49), οἱ πληγές τοῦ ὁ­ποίου εἶ­ναι ἐμφανεῖς ἀκόμη καί σήμερα στόν ψυχισμό τῶν Ἑλλήνων· μιᾶς περιόδου στήν ὁποία συνεχίστηκε ἡ ἀπώλεια πατρογονικῶν ἑλληνικῶν ἑ­στι­ῶν (Κωνσταντινούπολη, Ἀλεξάνδρει­α, Ἴμβρος, Τέ­νεδος, Βόρεια Κύπρος) καί ὁδήγησε σέ μιά παρατεταμένη περί­οδο παρακμῆς καί ὑποχώρησης σέ ὅλα τά ἐπίπεδα.
  Εἶναι σημαντικό, λοιπόν, αὐτή τή χρο­­νιά νά μελετήσουμε ὅσα μᾶς ὁδήγησαν στή Μικρασιατική Καταστροφή μέ ἐμβρίθεια καί ἀντικειμενικότητα. Νά ἀ­ντιληφθοῦμε ὅτι, ἄν καί σήμερα εἴμαστε ἕνας μικρός λαός, εἴμαστε φορεῖς ἑνός οἰκουμενικοῦ πολιτισμοῦ, πού ἀναπτύ­χθηκε ὄχι μόνο στόν στενό ἑλλαδικό χῶ­ρο, ἀλλά σέ ὁλόκληρη τήν Ἀνατολική Μεσόγειο γιά χιλιετίες. Μιά κληρονομιά πού ἔχουμε χρέος ὄχι μόνο νά διαφυ­λά­ξου­με, ἀλλά καί νά μεταδώσουμε στόν σύγχρονο κόσμο. Τέλος, ὀφείλουμε νά πά­ρουμε τά διδάγματα πού θά βοηθήσουν τόν Ἑλληνισμό νά ἐπιβιώσει σ᾽ αὐ­τή τή μικρή πατρίδα πού μᾶς ἀπέμεινε ἐν μέ­σῳ ἀπειλῶν καί προκλήσεων. Κι αὐ­τό θά γίνει, μόνον ἄν ἀφήσουμε πίσω τήν ἐμφύλια λογική πού μᾶς ταλάνισε γιά δεκαετίες καί δοῦμε περισσότερο αὐτά πού μᾶς ἑνώνουν -καί εἶναι τά πιό οὐ­σι­ώδη- παρά ὅσα μᾶς χωρίζουν.

 Παναγιώτης Μητσόπουλος