Ὁ ἐπαναστατικός Ἀγώνας μέσα ἀπό τά ἔργα τοῦ Θεόδωρου Βρυζάκη (1814 – 1878)

Ἄν οἱ ἥρωες εἶναι αὐτοί πού μέ τόν ἀγώνα καί τήν αὐτοθυσία τους ἐνσάρκωσαν τήν ἀπό χρόνια ἀναγκαιότητα καί τόν πόθο τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, οἱ καλλιτέχνες εἶναι αὐτοί πού, σάν ἄλλου εἴ­δους «ἱστορικοί», ζωντάνεψαν τήν Ἐπανάσταση στό χαρτί, τό μάρ­μαρο ἤ τόν καμβά τους, θέτοντάς την στή σφαίρα τῆς αἰωνιότητας.
Γνωστός ὡς «ζωγράφος τῆς Ἐπανάστασης» ὁ Θεόδωρος Βρυζάκης ἀσχο­λήθηκε σχεδόν κατ’ ἀποκλει­στικότητα μέ σκηνές τοῦ Ἀγώνα καθώς καί μέ τούς πρωταγωνιστές του. Γεννημένος στή Θήβα τό 1814 βίωσε σέ παιδκή ἡλικία τόν ἀ­παγχονισμό τοῦ πατέρα του ἀπό τό χέρι τοῦ βάναυσου κατακτητῆ. Ἀφοῦ βρῆκε καταφύγιο στό ὀρφανοτροφεῖο πού ἵδρυσε ὁ Καποδίστριας γιά τά ὀρφανά τῶν ἀγωνιστῶν στήν Αἴγινα, στήν ἡλικία τῶν δεκαοχτώ μεταφέρθηκε στό Μόναχο γιά σπουδές, ὅπου καί ἄρχισε νά ἀσχολεῖται μέ τή ζωγραφική. Εἶναι ὁ πρῶτος ἕλληνας ζωγράφος τῆς Σχολῆς τοῦ Μονάχου καί κύριος ἐκπρόσωπός της. Εἶχε στό πλάι του σημαντικούς δασκάλους-καλλιτέχνες φιλελληνικῶν θεμάτων τοῦ ρομαντικοῦ κινήματος ὅ­πως τόν Peter Von Hess καί τόν Karl Krazeisen. Τό 1848 ἐπέστρεψε στήν Ἑλλάδα, ὅπου παρέμεινε ἕως τό 1851, μέ σκοπό νά με­λετήσει τήν τοπογραφία καί τίς φυσιογνω­μίες πού ἐπρόκειτο νά ἀπεικονίσει στίς ἱστορικές του σκηνές. Ἡ θεματογραφία αὐτή ἦταν ἰδιαίτερα δημοφιλής καί τά ἔργα του λιθογραφήθηκαν, κυκλοφόρησαν εὐρέως καί καθιερώθηκαν στή συνείδηση τοῦ κοινοῦ ὡς αὐθεντικές ἀναπαραστάσεις τῆς νεότερης ἑλληνικῆς ἱστορίας. Μερικά ἀπό τά πιό χαρακτηριστικά εἶναι τά ἑξῆς:

Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός εὐ­λογεῖ τή ση­μαί­α τῆς Ἐπανάστασης, ἔρ­γο τοῦ 1865
Ἡ ἔναρξη τοῦ Ἀγώνα, τοῦ συνυφασμένου μέ τήν πίστη, σηματοδοτεῖται ἀπό τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός, τοῦ ὁ­ποί­ου ἡ ποιμαντική, ἐθνική καί διπλωματική συμβολή ὑπῆρξε καθοριστική, εὐ­λογεῖ τά ὅπλα, καί ὁρκίζει τούς γεμάτους ἱερό ἐνθουσιασμό ἀγωνιστές-μετέπειτα ἐθνομάρτυρες. Ἀπό τή Λαύ­ρα τῶν Καλαβρύτων, τήν Πάτρα, τήν Καλαμάτα, τή Μάνη ἄρχισε ὁ σκληρός ἀγώνας «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία», πού ἔμελλε νά φέρει καί «τῆς πατρίδος τήν ἐλευθερία».

Ἡ Ἔξοδος τοῦ Μεσολογγίου, ἔργο τοῦ 1853
Ἕνα ἀπό τά πιό τραγικά ἐπεισόδια τοῦ Ἀγώνα, ἡ ἡρωική ἔξοδος τῶν κατοίκων τῆς πόλης τοῦ Μεσολογγίου τή νύχτα τῆς 10ης Ἀπριλίου 1826, πα­ρου­σιάζεται μέ ἰδιαίτερη δραματικότητα. Οἱ ἀγω­νιστές, ἐξαθλιωμένοι ἀπό τήν πείνα καί τίς ἀρρώστιες, μετά ἀπό ἕνα χρόνο σκληρῆς πολιορκίας ἀπό τά στρα­τεύματα τοῦ Ἰμπραήμ καί τοῦ Κιουταχῆ, ὁρμοῦν ἔξω ἀπό τήν πύλη τοῦ τείχους, στήν τελευταία μά πιό ἔνδοξή τους μάχη. Ὁ Παντοκράτορας καί οἱ ἄγγελοι ἑτοιμάζονται νά τούς στέψουν ὡς ἥρωες. Ἡ ἑλληνική σημαία δεσπόζει γι᾽ ἄλλη μιά φορά τονίζοντας τή διττή φύση τῆς Ἐπανά­στα­σης.

Ἡ ὑποδοχή τοῦ Λόρδου Βύρωνα στό Μεσολόγγι, ἔργο τοῦ 1861
Ἡ ἄφιξη τοῦ ἄγγλου φιλέλληνα Λόρδου Μπάυρον στό Μεσολόγγι τό 1823 ἔγινε σέ κλίμα ἐνθουσιασμοῦ ἀπό λαό, κλῆρο καί ἄρχοντες. Προσέφερε ἱκανό μέρος τῆς περιουσίας του) καί εἶχε δώσει ὅρκο νά ἀγωνισθεῖ μέχρι θανάτου γιά τήν ἀπελευθέρωση. Ἀνάμεσα στό πλῆθος διακρίνεται ὁ φί­λος του Ἐ­δουάρδος Ἰω­άννης Τρε­λώ­νυ καί ὁ Ἀλέ­ξαν­δρος Μαυ­ρο­κορ­δά­τος. Διαφαίνεται ἡ ἑλληνική σημαία καί ἡ εἰ­κό­να τῆς Ἀ­νά­στασης τοῦ Χριστοῦ, σύμβολο τῆς ἀνά­στασης τῆς Ἑλλάδας, καθώς κι ἕνας μισογκρεμισμένος μιναρές, σημάδι τῆς ἐπικείμενης πτώσης τῶν Τούρκων.

Τυφλός τραυματίας, ἔργο τοῦ 1850
Κανείς δέν βγαίνει ἀλώβητος ἀπό τόν πόλεμο. «Θέλει ἀρετή καί τόλμη ἡ ἐλευθερία...». Κάθε λαβωματιά ἀν­δρεί­ας καύχημα, στό ὄνειρο γιά μία ἀνεξάρτητη πατρίδα, πού κάποιοι δέν πρό­λαβαν νά ζήσουνε ποτέ. Κι εἶναι ἡ νέα γενιά πού καλεῖται νά ἀκολουθήσει τό παράδειγμα, βαστώντας στούς ὤμους της βαρύ τό χρέος τῆς θυσίας.

Ἡ Ἑλλάς εὐγνωμονοῦσα, ἔργο τοῦ 1858
Ἡ ἀπελευθερωμένη Ἑλλάδα, ὑπερυψωμένη, μέ δάφνινο στεφάνι στά μαλλιά, πατᾶ στίς σπασμένες ἁλυσίδες τῶν δεσμῶν της ἀγκαλιάζοντας καί προστατεύ­οντας ὅλους ὅ­σοι μέ θυσίες καί ἀγῶνες συντέλεσαν στήν ἀπε­λευ­θέρωσή της, ὅπως οἱ πρό­δρο­­μοι Ρήγας Φεραῖος, Ἀδαμάντιος Κοραής, Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης, Μιχαήλ Σοῦ­τσος, οἱ γενναῖοι ἀγωνιστές Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Ὀ­δυσσέας Ἀν­δροῦτσος, οἱ ἥρωες τῶν ναυτικῶν ἀγώνων Κωνσταντῖνος Κανάρης, Ἀνδρέας Μιαούλης, Λασκαρίνα Μπου­μπουλίνα. Ὁ Βρυζάκης, ἐκφράζοντας τά συναισθήματα τῶν Ἑλλήνων πού ἔνιωθαν τήν ἀνάγκη νά τιμήσουν ὅσους θυσίασαν τή ζωή τους γιά τήν ἐλευθερία, φιλοτεχνεῖ τήν ἀλληγορική αὐτή σύνθεση, ἡ ὁποία φέρνει κοντά τους ἕναν κόσμο ἡρωικό καί ἀνακαλεῖ στή μνήμη τους τήν ἐποχή τῶν ἀγώνων, πού ὁ ἀπόηχός τους εἶναι ἀκόμα ζωντανός καί καθορίζει ἀπό πολλές ἀπόψεις τή ζωή τους.

Ἄν καί ὁ Βρυζάκης ἐπικρίθηκε κα­τά καιρούς, συγκαταλέγεται στούς κορυφαίους ἕλληνες ζωγράφους τοῦ 19ου αἰώνα. Τά ἔργα του ἀποτελοῦν ἔμπνευση νά κρατήσουμε ἄσβεστη τή φλό­­γα τῆς Ἀνεξαρτησίας στούς ἀγῶ­νες τοῦ σήμερα, ἔχοντας βαθιά τήν πεποίθηση πώς «Ὁ Θεός ὑπέγραψε τή λευτεριά τῆς Ἑλ­λά­δος καί δέν θά πάρει πίσω τήν ὑπογραφή του».

 Καλλιόπη Πλιάκα

"Ἀπολύτρωσις", Ἰουν. - Ἰουλ. 2021