Πολλοί πολλά λένε καί γράφουν, ἰδίως τόν τελευταῖο καιρό, γιά τήν Ὀρθοδοξία. Θά εἶναι ἴσως χρήσιμο νά διατυπωθοῦν στό ἄρθρο αὐτό μερικές σκέψεις γιά τήν οὐσία καί γιά τά βασικά γνωρίσματα τῆς Ὀρθοδοξίας.
   Ἀπό τήν ἀρχή τονίζουμε μέ ἔμφαση, ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι κάποια πολιτιστικά στοιχεῖα ἤ λαογραφικά ἀπολιθώματα τοῦ παρελθόντος, ὅπως λαθεμένα φαντάζονται μερικοί.
   Ἐπίσης δέν εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία κάποια ἰδεολογία ἤ κάποιο σύστημα ἀρχῶν ἤ τέλος πάντων κάποια κοσμοθεωρία καί βιοθεωρία, ὅπως φαίνεται νά πιστεύουν μερικοί πού αὐτοαποκαλοῦνται νεοορθόδοξοι.
   Ἀκόμα ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μία ἀπό τίς ἐκδοχές πού ὑπάρχουν γιά τόν Χριστιανισμό, ὅπως νομίζουν καί ἰσχυρίζονται μερικοί θεολογοῦντες διανοούμενοι καί πολιτικοί.
   Ἡ Ὀρθοδοξία στήν οὐσία της εἶναι ἡ μία, ἁγία, καθολική καί ἀποστολική Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Δέν εἶναι δηλαδή ἡ Ὀρθοδοξία ἰδέες ἤ ἀρχές ἤ ἀφηρημένες θεωρίες ἤ ὀρθές ἔστω ἀπόψεις γιά τόν Χριστιανισμό. Εἶναι συγκεκριμένα πρόσωπα ἡ Ὀρθοδοξία. Ὁ Θεάνθρωπος Χριστός, ἡ Παναγία, οἱ ἀναρίθμητοι ἅγιοι ὅλων τῶν ἐποχῶν, οἱ ἀμέτρητες ἀνθρώπινες ὑπάρξεις πού δύο χιλιάδες τώρα χρόνια χριστώνονται καί θεώνονται στίς ἐκκλησιαστικές διαδικασίες, αὐτοί ὅλοι συναποτελοῦν τήν εὐλογημένη «Καινή Κτίση», τήν οὐσία τῆς Ὀρθοδοξίας. Γι’ αὐτό, ἐπειδή δέν εἶναι ἀφηρημένες ἰδέες, ἀλλά εἶναι συγκεκριμένα πρόσωπα ἡ Ὀρθοδοξία, γι’ αὐτό ὁ ἑορτασμός της τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας συνδυάζεται μέ τόν ἑορτασμό τῆς ἀναστήλωσης τῶν ἁγίων εἰκόνων στήν Ἐκκλησία. Οἱ ἰδέες καί οἱ θεωρίες ἀσφαλῶς δέν εἰκονίζονται, γιά νά μή γίνουν εἴδωλα. Ὅμως τά ὑπαρκτά πρόσωπα, πού συναποτελοῦν τήν Ὀρθοδοξία, εἶναι ἀνάγκη νά εἰκονίζονται στήν Ἐκκλησία, γιά νά τά προσκυνοῦν μέ εὐλάβεια οἱ πιστοί, νά κοινωνοῦν μέ ἀγάπη μαζί τους, νά χαριτώνονται ἀπό τή χάρη τους, νά ἀσφαλίζονται στήν ἁγιότητά τους.
Αὐτή ἡ Ὀρθοδοξία, δηλαδή ἡ ἀληθινή Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἔχει μερικά βασικά χαρακτηριστικά, πού θά ἀναφέρουμε παρακάτω.
   Εἶναι πρῶτα ἡ ὀρθή πίστη.
   Ἡ πίστη στήν Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μόνο διανοητική ἀναγνώριση κάποιας ἀρχῆς τοῦ κόσμου, ὅπως εἶναι γενικά ἡ θρησκευτική καί ἡ φιλοσοφική πίστη. Ἐπίσης στήν Ὀρθοδοξία ἡ πίστη δέν εἶναι μόνο πειθαρχία σέ κάποια ἐκκλησιαστική αὐθεντία καί ὀργάνωση, ὅπως ὑπερτονίζει ὁ Ρωμαιοκαθολικισμός. Ἀκόμα ἡ πίστη στήν Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μόνο ἡ ἀναγνώριση τῆς ἀξίας τῆς διδαχῆς τοῦ Χριστοῦ, ὅπως μονομερῶς διδάσκει ὁ Προτεσταντισμός. Στήν Ὀρθοδοξία ἡ πίστη εἶναι κοινωνία μέ τά πρόσωπα, πού συναποτελοῦν τήν Ὀρθοδοξία. Εἶναι κοινωνία μέ τήν ἁγία Τριάδα, μέ τήν Παναγία, μέ τούς ἁγίους, μέ τούς ἀδελφούς ὅλων τῶν ἐποχῶν, ζῶντες καί κεκοιμημένους. Ἀκριβῶς ἡ ἐμπειρία ἀπό τήν κοινωνία αὐτή εἶναι ἡ ὀρθή πίστη στήν Ὀρθοδοξία. Καί ἡ κοινωνία αὐτή δέν γίνεται θεωρητικά καί μοναχικά, ἀλλά μέ συγκεκριμένες πράξεις τῆς Ἐκκλησίας. Γι’ αὐτό ἡ ὀρθή πίστη τῆς Ὀρθοδοξίας δέν εἶναι ἀτομική, ἀλλά ἐκκλησιαστική.
   Ὕστερα εἶναι ἡ ὀρθή λατρεία.
   Στήν Ὀρθοδοξία ἡ λατρεία δέν εἶναι μόνο ἔκφραση εὐσεβείας, οὔτε εἶναι μόνο ἐκζήτηση τῆς θείας βοήθειας. Στήν Ὀρθοδοξία ἡ λατρεία εἶναι θαύματα τῆς Ἐκκλησίας, τά ὁποῖα χαρίζουν τήν πίστη, δηλαδή τήν κοινωνία μέ τά πρόσωπα τῆς Ὀρθοδοξίας. Μέ τήν ὀρθή λατρεία στήν Ὀρθοδοξία διαθλᾶται ὁ Θεάνθρωπος Κύριος στούς πιστούς, πού ἑνώνονται μαζί Του, γίνονται σῶμα του καί θεώνονται ἀπό τή χάρη Του. Τέτοιες θαυματουργικές ἐνέργειες εἶναι στήν Ὀρθοδοξία τό Βάπτισμα, ἡ θεία Εὐχαριστία καί ὅλες οἱ ἄλλες ἁγιαστικές πράξεις τῆς Ἐκκλησίας, μέ τίς ὁποῖες ἀνακαινίζονται καί μεταποιοῦνται καί ἁγιάζονται οἱ πιστοί.
    Κύριο γνώρισμα τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι καί ἡ ὀρθή ζωή.
   Στήν Ὀρθοδοξία οἱ πιστοί δέν φιλοσοφοῦν μόνο σωστά. Προπαντός προσπαθοῦν νά ζοῦν σωστά. Καί σωστή ζωή στήν Ὀρθοδοξία εἶναι αὐτή πού ἔχει πρότυπό της τόν Κύριο καί τούς ἁγίους.
Βασικό χαρακτηριστικό τῆς ὀρθόδοξης ζωῆς εἶναι ἡ ἐλεύθερη συγχώρηση. Ὁποιαδήποτε ἀρετή δέν ἀσκεῖται ἐλεύθερα καί δέν στηρίζεται στή συγχώρηση, δηλαδή στήν ἑνότητα καί στή συνύπαρξη μέ τούς ἀδελφούς, θεωρεῖται στήν Ὀρθοδοξία δαιμονική. Ὁποιαδήποτε ἄσκηση, νηστεία, ἀγρυπνία κτλ. δέν γίνεται ἐλεύθερα καί μέ τή συγχώρηση χαρακτηρίζεται στήν Ὀρθοδοξία ὡς μανία. Γι’ αὐτό στήν Ὀρθοδοξία προϋπόθεση ὅλων τῶν ἀρετῶν θεωρεῖται ἡ ταπεινοφροσύνη, ὡς συναίσθηση ἐξάρτησης ἀπό τόν Θεό καί κοινότητος μέ τούς ἀδελφούς.
    Ἀκόμα βασικό γνώρισμα τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ἡ ἀποστολικότητα.
   Τήν γνησιότητα τῆς Ὀρθοδοξίας, τό ὅτι δηλαδή ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ μία Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, τήν ἐγγυᾶται ἡ ἀδιάκοπη ἀποστολική διαδοχή τῶν ἐπισκόπων τῆς Ὀρθοδοξίας. Τήν ἐπιβεβαιώνει τό γεγονός ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία διατηρεῖ ἀνόθευτη τή διδασκαλία τῶν ἀποστόλων καί τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκόμα ἡ ἀποστολικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας ἐπιφορτίζει τούς πιστούς της μέ τό χρέος τῆς ἱεραποστολῆς. Δέν νοεῖται ὀρθόδοξος χριστιανός, πού νά μή νιώθει ὡς ἀνάγκη τήν ἱεραποστολή.
   Μερικοί φοβοῦνται γιά τό μέλλον τῆς Ὀρθοδοξίας στήν Ἑλλάδα, ἐπειδή συνδέθηκε ἡ χώρα μας μέ τήν ΕΟΚ καί συγχρωτίζονται οἱ Ἕλληνες μέ τόν λοιπό χριστιανικό κόσμο. Ὁ φόβος τους δέν δικαιολογεῖται. Δείχνει ὀλιγοπιστία στήν ἀποστολικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ Ὀρθοδοξία ἔχει θεόσδοτη ἀνακαινιστική δύναμη. Δέν στηρίζεται σέ ἀνθρώπινες δυνάμεις ἡ Ὀρθοδοξία. Στηρίζεται στή δύναμη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, πού παραγγέλλει στούς πιστούς «μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη».
   Ἡ συνοδικότητα, ἡ ἀφοσίωση στήν ἀποστολική παράδοση καί ὁ ἐσχατολογικός χαρακτήρας ἀσφαλῶς εἶναι ἀκόμα μερικά βασικά γνωρίσματα τῆς Ὀρθοδοξίας.
   Ἡ Ὀρθοδοξία σίγουρα εἶναι ἡ θεανθρώπινη «Καινή Κτίση», πού θά κατανικήσει τόν θάνατο καί θά σώσει τόν κόσμο. Μποροῦμε καί πρέπει μέ αὐτοπεποίθηση νά διακηρύξουμε στά πέρατα τῆς οἰκουμένης ὅτι ἡ κουρασμένη μεταϊδεολογική ἐποχή μας περισσότερο ἀπό ὁτιδήποτε ἄλλο χρειάζεται τήν πίστη, τή λατρεία καί τή ζωή τῆς Ὀρθοδοξίας.

Δῆμος Ματσκίδης
Θεολόγος
Ἀπολύτρωσις 47 (1992) 33-35