Εἶναι γεγονός ὅτι ἀπό τό λυκαυγές του ἀκόμη ὁ αἰώνας μας σημαδεύεται ἀπό τήν προσπάθεια θεμελιώσεως ἑνός νέου πολιτισμοῦ, μιᾶς νέας κοινωνίας, ὄχι ἁπλῶς διεθνοῦς ἀλλά παγκοσμιοποιημένης, πού στοχεύει στήν ἀνάπτυξη, κατά κύριο λόγο τήν οἰκονομική. Ὁ πολιτισμός τῶν ἡμερῶν μας, ὁ λεγόμενος δυτικός πολιτισμός, διακρίνεται γιά τήν ἐκρηκτική ἀνάπτυξη τῶν νέων τεχνολογιῶν, οἱ ὁποῖες μέ τή σειρά τους ἐπιφέρουν ραγδαῖες μεταβολές σέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς κοινωνίας (οἰκονομία, πολιτισμό, ἐκπαίδευση) καί γενικότερα στήν καθημερινή ζωή τῶν ἀνθρώπων. Ὡστόσο, ἄν «ψυχή τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι ὁ πολιτισμός τῆς ψυχῆς», ὅπως ἀποφάνθηκε σπουδαῖος φιλόσοφος τῆς ἱστορίας, μποροῦμε νά καυχηθοῦμε πώς ὁ ἄνθρωπος τοῦ 21ου αἰώνα διαθέτει πολιτισμό ψυχῆς; Ἔχει εὐγένεια, καλοσύνη, τίς προϋποθέσεις γιά μία πολιτισμένη κοινωνία; Ἔχει μέσα του εἰρήνη, ἁρμονία, πληρότητα; Τό ἐρώτημα ἔχει πλάτος καί βάθος ἀπροσπέλαστο γιά τίς δυνατότητες ἑνός ἄρθρου. Ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ ὅμως ἕνας σύντομος σχολιασμός, πού ἀνοίγει ἴσως προοπτικές γιά κάποια οὐσιαστική προσέγγιση.
Ἑστιάζοντας στόν δημιουργό τοῦ πολιτισμοῦ, τόν ἄνθρωπο, καί μέ ὁδηγό τήν ἀποκάλυψη τῆς ἁγίας Γραφῆς, διαπιστώνου- με ὅτι μετά τήν πτώση ὁ «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ» πλασμένος ἄνθρωπος, αὐτονομημένος πλέον ἀπό τόν Θεό καί στηριζόμενος στή δική του διάνοια, παρά τά πολλά καί σπουδαῖα ἐπιτεύγματά του, δέν δύναται νά ἱκανοποιήσει τό βαθύτερο εἶναι του, τήν ψυχή του. Ἡ ἀφθονία ἀγαθῶν πού παρήγαγε καί οἱ ἀπίθανες δυνατότητες πού τοῦ ἐξασφάλισε ἡ τεχνολογία τόν ὁδήγησαν σέ μία εὔθραυστη εὐημερία, ἡ ὁποία τόν ὑπνώτισε μέ τόν καταναλωτισμό καί τόν περιχαράκωσε στά τείχη τοῦ ἐγωισμοῦ. Ἔγινε ἀνταγωνιστικός κι ἀντί νά μοιράζεται μέ τόν συνάνθρωπο ἔστω τό περίσσευμά του, κατά τό πλεῖστον ἐμφανίζεται ἀδιάφορος καί, ὄχι σπάνια, ἐπιθετικός καί ἐχθρικός, ἀφοῦ, ὅπως ἀπροκάλυπτα καί ἀσύστολα τό διατυμπάνισε, «ὁ ἄλλος εἶναι ἡ κόλασή» του.
Πόσο καταστροφική εἶναι αὐτή ἡ στάση, ὄχι μόνο γιά τόν πολιτισμό ἀλλά καί γιά τήν ἴδια τή ζωή καί τήν ἰσορροπία τοῦ ἀνθρώπου, δέν χρειάζεται νά τονισθεῖ. Τό βιώνει, καί μάλιστα σέ τραγικές διαστάσεις ὁ σημερινός ἄνθρωπος. Καθημερινές στατιστικές καί μετρήσεις εἰδικῶν ἀλλά καί ἡ ὁμολογία πολλῶν φανερώνουν πόσο αὐτός ἀσφυκτιᾶ, καθώς πιέζεται ἀπό ποικίλες ἀνάγκες καί πολυσύνθετα προβλήματα καί κυρίως ἀπό τίς ἀνικανοποίητες ὑπαρξιακές του ἀνησυχίες. Νέα, πρωτοφανῆ καί πολύ σοβαρά προβλήματα ἀνέκυψαν μέ τήν ἐμφάνιση τῶν νέων τεχνολογιῶν, προβλήματα πού ἔλαβαν ἐπιδημικές διαστάσεις, ὅπως ὁ ἐθισμός καί ἡ ἐξάρτηση, κυρίως νέων, ἀπό τήν πολύωρη ἐνασχόληση μέ τό διαδίκτυο ἤ μέ ἠλεκτρονικά παιχνίδια, προβλήματα ψηφιακῆς πολυπραγμοσύνης (multi-tasking) ἤ ὑπερπληροφόρησης. Τό αὔριο δέν προοιωνίζεται καθόλου καλύτερο, καθώς στά ἀμέσως ἑπόμενα χρόνια ἀναμένονται ἐντυπωσιακές ἐξελίξεις στόν τομέα ἐπικοινωνίας ἀνθρώπου - ὑπολογιστῆ. Ἡ μοναξιά, τό ἄγχος καί τά διάφορα ψυχικά νοσήματα πού πληθαίνουν ἐκφράζουν οὐσιαστικά τήν ὑποσυνείδητη ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου γιά σωτηρία, γιά λύτρωση ἀπό τή φθορά τοῦ θανάτου καί τῆς ἁμαρτίας. Ὑπογραμμίζουν τό ὑπαρξιακό ἀδιέξοδο στό ὁποῖο ὁδηγήθηκε ὁ σοφός καί πανεπιστήμων ἀλλά ἀλλοτριωμένος, ἀποξενωμένος ἀπό τόν Θεό -κάποτε καί ἐχθρικός πρός Αὐτόν- τεχνοκράτης ἄνθρωπος.
Ἀσφαλῶς, οἱ θετικές ἤ ἀρνητικές ἐπιπτώσεις δέν ἔγκεινται σ’ αὐτήν καθ’ ἑαυτήν τήν τεχνολογία, ἡ ὁποία εἶναι ἠθικά οὐδέτερη. Τήν καλή ἤ κακή χρήση ἤ καί τήν κατάχρηση τῆς τεχνολογίας καθορίζει ὁ «ἔσω ἄνθρωπος», ἡ πολιτισμένη ἤ μή ψυχή του. Ὅταν τόν ἔσω ἄνθρωπο χαρακτηρίζει ἡ σκληρότητα, ἡ ἀπληστία, ἡ ἰδιοτέλεια, ἡ φιλαυτία, τότε ὁ πολιτισμός ἀντανακλᾶ, καλλιεργεῖ καί ἱκανοποιεῖ αὐτά ἀκριβῶς τά πάθη.
Κι ὅμως, καί γι’ αὐτόν τόν ἀποστάτη ἄνθρωπο ἔχυσε τό αἷμα του ὁ Ἰησοῦς Χριστός, γιά νά τόν συμφιλιώσει μέ τόν ἴδιο τόν ἑαυτό του καί μέ τόν συνάνθρωπο, ἀφοῦ πρῶτα ἀποκαθιστᾶ τήν σχέση του μέ τόν Θεό. Καλεῖται, λοιπόν, καί σήμερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νά ἀνταποκριθεῖ ἄμεσα καί θετικά στήν κραυγή ἀγωνίας τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Νά βαδίσει μέ σύνεση καί φρόνηση σ’ αὐτόν τόν μεταβαλλόμενο κόσμο. Νά τοῦ προσφέρει τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ ἀνόθευτο καί βιωμένο στήν καθημερινή πράξη. Νά τοῦ προσφέρει τήν δυνατότητα γιά τόν ἐκπολιτισμό τῆς ψυχῆς, πού τόσο χρειαζόμαστε!
π. Μιχαήλ Κόνιας