Τό στεφάνι τοῦ καλοῦ ἀγώνα
 

  ῾Η Β´ πρός Τιμόθεον εἶναι ἡ τελευταία ᾿Επιστολή τοῦ ἀπ. Παύλου, γι᾿ αὐτό εὔστοχα χαρακτηρίστηκε ὡς «τό κύκνειον ἆσμα» του. Γράφεται στή Ρώμη ὅπου βρίσκεται γιά δεύτερη φορά δέσμιος ὁ Παῦλος καί μάλιστα σέ αὐστηρή φυλάκιση «ὡς κακοῦργος» (Β´ Τι 2,9· βλ.1,8· 1,16-17).
  Σκοπός τῆς ᾿Επιστολῆς εἶναι νά ἐνισχύσει τόν Τιμόθεο στή διαποίμανση τῆς νεοσύστατης ἐκκλησίας τῆς ᾿Εφέσου, στήν ὁποία ὁ ἀπ. Παῦλος τόν εἶχε ἐγκαταστήσει ἐπίσκοπο. ᾿Ιδιαίτερα προβλήματα παρεῖχαν στόν Τιμόθεο οἱ αἱρετικοί πού εἶχαν ἀποθρασυνθεῖ στήν Μ. ᾿Ασία. Πολλοί ἀπό αὐτούς ἦταν ἀρχικά συνεργάτες τοῦ Παύλου, στή συνέχεια ὅμως ἔγιναν διαβολεῖς καί ψευδοδιδάσκαλοι. Μέ τήν πλανερή διδαχή τους καί τήν ἀνήθικη ζωή τους σκανδάλιζαν καί ἀναστάτωναν τήν ἐκκλησία. ῾Ο ἀπόστολος παρουσιάζει στήν ᾿Επιστολή τόν τύπο καί τά χαρακτηριστικά τοῦ καλοῦ ἐργάτη τοῦ εὐαγγελίου καί προβάλλει τόν ἑαυτό του ὡς ὑπόδειγμα πρός μίμηση. Συμβουλεύει ἐπίσης τόν Τιμόθεο πῶς θά ἀντιμετωπίσει διάφορα πνευματικά, ἠθικά καί διοικητικά θέματα τῆς ᾿Εκκλησίας (βλ. Εἰσαγωγικά στίς δύο πρός Τιμόθεον ᾿Επιστολές, Μαθ. 14ο καί 16ο).
  Στήν ἀρχή τοῦ 4ου κεφ. ὁ φυλακισμένος ἀπόστολος ἀπευθύνει ἔκκληση πρός τόν Τιμόθεο νά ἐπιβλέπει μέ ἀγάπη τούς πιστούς, νουθετώντας τους κατάλληλα σέ κάθε εὐκαιρία. Προφητεύει ὅτι θά ἔρθει καιρός πού οἱ ἄνθρωποι δέν θά ἀνέχονται τήν ὑγιῆ διδασκαλία ἀλλά θά προτιμοῦν τούς ψευδοδιδασκάλους, ἀπό τούς ὁποίους θά ἀκοῦν ὄχι ἐλέγχους καί ἀγωνιστικές προτροπές ἀλλά εὐχάριστα λόγια καί κολακεῖες.
  Τό σύντομο ἀποστολικό ἀνάγνωσμα τῆς Κυριακῆς πρίν ἀπό τή γιορτή τῶν Φώτων εἶναι πολύ πλούσιο σέ διδάγματα καί μηνύματα. ᾿Απευθύνεται, βέβαια, πρός τόν Τιμόθεο ἀλλά καί πρός τόν κάθε χριστιανό, διότι κάθε χριστιανός εἶναι ἕνας Τιμόθεος· πρῶτον, διότι τιμᾶ τόν Θεό καί δεύτερον, διότι τόν τίμησε καί τόν τιμᾶ ὁ Θεός, ὡς μέλος τῆς ᾿Εκκλησίας.
 

α) ῎Αγρυπνος στό ποιμαντικό ἔργο (4,5)
 

4,5. Σύ δέ νῆφε ἐν πᾶσι, κακοπάθησον, ἔργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ, τήν διακονίαν σου πληροφόρησον.
  Σύ δέ νῆφε· Νήφω κυριολεκτικά σημαίνει «εἶμαι ἀμέθυστος, ἐγκρατεύομαι ἀπό κρασί». ᾿Επειδή ὅμως ὁ ἄνθρωπος δέν μεθάει μόνο μέ κρασί, ἀλλά μεθᾶ καί μέ διεστραμένες ἰδέες καί μέ ἁμαρτωλά καπρίτσια, τό ρῆμα νήφω γενικότερα ἔχει τήν ἔννοια «εἶμαι σώφρων, ἄγρυπνος, προσεκτικός».
 ῾Ο ἀπ. Παῦλος ἀπευθύνεται στόν μαθητή του μέ τό σύ δέ γιά νά δηλώσει μία ἀντίθεση. ᾿Ενῶ οἱ ἄλλοι θά ἐγκαταλείψουν τήν ὀρθή διδασκαλία, τήν ἀλήθεια, καί θά προσηλωθοῦν στούς μύθους (βλ. Β´ Τι 4,4), ὁ Τιμόθεος καλεῖται νά μείνει σταθερός καί ἄγρυπνος στήν πίστη. «Νά γρηγορεῖ, νά μήν ἀμελεῖ, νά μήν παραβλέπει, γιά νά μήν ἀπολεσθοῦν ὅσοι ποιμαίνονται ἀπό ἐκεῖνον», τονίζει ὁ Θεοτόκης.
 ᾿Εν πᾶσι, σέ ὅλα τά θέματα πού θά παρουσιαστοῦν στό ποιμαντικό ἔργο. «᾿Εν πᾶσι δέ πράγμασι καί ἀνθρώποις», ἐξηγεῖ ὁ Ζιγαβηνός. ῾Ο πνευματικός ἐργάτης ἔχει νά διεξαγάγει ἕναν πολυμέτωπο ἀγώνα. ᾿Ιδιαίτερα ὁ ποιμένας ὀφείλει πρωτίστως νά ἐπαγρυπνεῖ, ὥστε νά διδάσκει στό ποίμνιό του τήν ὀρθή πίστη ἀλλά καί νά τό καλλιεργεῖ στήν ὀρθή κατά Χριστόν ζωή. Παράλληλα νά μήν ἀμελεῖ τό φιλανθρωπικό καί ἱεραποστολικό ἔργο καί κάθε δραστηριότητα πού ἀποβλέπει στή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων καί στή δόξα τοῦ Θεοῦ.
 ῾Η νήψη ταυτίζεται μέ τήν ἐγρήγορση, τήν ἀδιάκοπη ἐπαγρύπνηση, καί ἀντιτίθεται στήν ἀποχαύνωση, στή νωθρότητα καί στήν ἀμέλεια. ῾Ο Κύριος λέγει· «Γρηγορεῖτε καί προσεύχεσθε ἵνα μή εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν» (Μθ 26,41) καί ἄλλοτε τόνισε «ἅ δέ ὑμῖν λέγω, πᾶσι λέγω· γρηγορεῖτε» (Μρ 13,37). ῞Οταν μάλιστα ἔκανε λόγο γιά τή δεύτερη ἔλευσή του καί τήν τελική κρίση εἶπε· «Γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε ποίᾳ ὥρᾳ ὁ Κύριος ὑμῶν ἔρχεται» (Μθ 24,42).
  Πολλές φορές ὁ Παῦλος πρότρεψε τούς πιστούς νά εἶναι ἄγρυπνοι καί προσεκτικοί. Στό τέλος τῆς Α´ πρός Κορινθίους ᾿Επιστολῆς (16,13) γράφει· «Γρηγορεῖτε, στήκετε ἐν τῇ πίστει, ἀνδρίζεσθε, κραταιοῦσθε» (βλ. Μάθ. 41ο / Β´ 14ο) . Καί στούς Θεσσαλονικεῖς τονίζει· «῎Αρα οὖν μή καθεύδωμεν ὡς καί οἱ λοιποί, ἀλλά γρηγορῶμεν καί νήφωμεν. Οἱ γάρ καθεύδοντες νυκτός καθεύδουσι, καί οἱ μεθυσκόμενοι νυκτός μεθύουσιν· ἡμεῖς δέ ἡμέρας ὄντες νήφωμεν» (Α´ Θε 5,6-8).
 ῾Ο ἀπ. Πέτρος, ἐπίσης, καλεῖ τούς πιστούς σέ συνεχῆ ἐγρήγορση· «Νήψατε, γρηγορήσατε· ὁ ἀντίδικος ὑμῶν διάβολος, ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίῃ» (Α´ Πέ 5,8). Συνδέει μάλιστα τή νήψη μέ τήν προσευχή· «σωφρονήσατε καί νήψατε εἰς τάς προσευχάς» (Α´ Πέ 4,7). Καί ὁ εὐαγγελιστής ᾿Ιωάννης στήν ᾿Αποκάλυψη προτρέπει· «Γίνου γρηγορῶν» (᾿Απ 3,2). Νά εἶσαι ἕτοιμος νά ὑποδεχτεῖς τόν Κύριο πού ἔρχεται.
Στήν ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική παράδοση σημαντική θέση κατέχουν οἱ «νηπτικοί» πατέρες. Πρόκειται γιά τούς ἁγίους ἐκείνους οἱ ὁποῖοι κύριο χαρακτηριστικό τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς καί τῆς διδασκαλίας τους εἶχαν τή διαρκῆ νήψη καί ἐγρήγορση. ᾿Αγωνίστηκαν νά κρατήσουν τό νοῦ τους σέ κατάσταση νηφαλιότητος, ἡ ὁποία ἀπαλλάσσει τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε πονηρή καί γήινη σκέψη καί τόν ἑνώνει μέ τόν Θεό. ῾Ο ἅγιος ῾Ησύχιος ὁ πρεσβύτερος διδάσκει· «Νῆψίς ἐστιν ὁδός πάσης ἀρετῆς καί ἐντολῆς Θεοῦ...καρδιακή ἀδιάλειπτος ἡσυχία ἀπό παντός λογισμοῦ, Χριστόν ᾿Ιησοῦν τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ καί Θεόν ἀενάως καί ἀδιαλείπτως ἐπικαλουμένη». Οἱ νηπτικοί πατέρες καλλιέργησαν τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί προσοχή τοῦ νοῦ, τή βαθειά σιωπή, τή συνεχῆ μνήμη τοῦ θανάτου. ῾Η νήψη εἶναι ἰσόβια καί ἀδιάκοπη. «῞Οσον γάρ ζῇ τις», γράφει ὁ ἅγιος ᾿Ισαάκ ὁ Σύρος, «χρήζει τῆς νήψεως καί τῆς ἐπιμελείας καί τοῦ ἐξυπνισμοῦ, τοῦ φυλάξαι τόν ἑαυτοῦ θησαυρόν».
  Στήν ἐποχή μας οἱ ἄνθρωποι μεθοῦν μέ τή μόδα, τόν εὐδαιμονισμό, τήν πολυτέλεια, τήν τηλεόραση, τίς κοσμικές συναναστροφές, τίς ἡδονές, τίς διάφορες θεωρίες καί φιλοσοφίες πού ἐνεργοῦν σάν ἕνα εἶδος κρασιοῦ καί δημιουργοῦν ζάλη. ῞Οσοι ἀπομακρύνθηκαν ἀπό τόν Θεό καί ὑποχώρησαν στήν ἁμαρτία, παραδόθηκαν στή νωθρότητα καί τήν ἀδιαφορία, στήν ἀποχαύνωση καί τήν ἀνία, στόν παραλογισμό καί τήν ἀπελπισία. ῾Η συνείδησή τους ἔπεσε σέ ἠθικό λήθαργο καί δέν ἀγρυπνεῖ. ῎Ετσι ἐξηγεῖται ἡ διαφθορά πολλῶν νέων, ἡ εὔκολη ἀπόδρασή τους στούς ψεύτικους παραδείσους τῶν ναρκωτικῶν καί ἡ ἀνησυχητική αὔξηση τῶν αὐτοκτονιῶν.
  Νωθρότητα καί ραθυμία ὅμως καταλαμβάνει συχνά καί πολλούς χριστιανούς πού παρασύρονται ἀπό τό πνεῦμα τοῦ κόσμου, δελεάζονται ἀπό τήν ἁμαρτία καί ἀμελοῦν τόν πνευματικό τους ἀγώνα. ῾Ο κίνδυνος τῆς αἰχμαλωσίας στά δίχτυα τῆς ἀκηδίας ἀπειλεῖ τόν καθένα μας. ῾Η νήψη κάνει τόν πιστό νά ἀγρυπνεῖ ὄχι μόνο γιά τή δική του ψυχή ἀλλά καί γιά τούς ἀδελφούς του.
  Τό παράγγελμα τοῦ ἀποστόλου γιά νήψη ἀναφέρεται κυρίως στό πνεῦμα, τό κακοπάθησον πού γράφει στή συνέχεια ἀφορᾶ στό σῶμα. Καί τά δύο ἔχουν σχέση μέ τόν στρατιώτη πού στέκεται στό χαράκωμα ἄγρυπνος, κακοπαθώντας καί ὑπομένοντας μέ καρτερία διάφορες στερήσεις. «᾿Ασπάσου τούς πόνους (=τούς κόπους) τῆς ἀρετῆς», συνιστᾶ ὁ Θεοδώρητος.
 ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος βλέπει τήν κακοπάθεια ταυτισμένη μέ τή διακονία τοῦ ποιμένα τῆς ἐκκλησίας· «κακοπάθησον, δηλαδή, κοπίασε πρίν ἔρθει ἡ καταστροφή, βάλε τά πρόβατα σέ ἀσφάλεια, ἐφ᾿ ὅσον ὑπάρχουν οἱ λύκοι, κακοπάθησε παντοῦ».
 Τό ποιμαντικό ἔργο παρουσιάζει δυσκολίες καί προβλήματα γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ὁποίων ὁ Τιμόθεος θά μοχθήσει, ὑπομένοντας μέ προθυμία κάθε κόπο καί θυσία, μιμούμενος τό διδάσκαλό του, πού τοῦ ἔγραψε· «Σύ δέ παρηκολούθηκάς μου τῇ διδασκαλίᾳ, τῇ ἀγωγῇ, τῇ προθέσει, τῇ πίστει, τῇ μακροθυμίᾳ, τῇ ἀγάπῃ, τῇ ὑπομονῇ, τοῖς διωγμοῖς, τοῖς παθήμασιν, οἷά μοι ἐγένοντο ἐν ᾿Αντιοχείᾳ, ἐν ᾿Ικονίῳ, ἐν Λύστροις. Οἵους διωγμούς ὑπήνεγκα, καί ἐκ πάντων με ἐρρύσατο ὁ Κύριος. Καί πάντες δέ οἱ θέλοντες εὐσεβῶς ζῆν ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ διωχθήσονται» (Β´ Τι 3,10-12).
  ῎Εργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ· ῾Ο Τιμόθεος καλεῖται νά κάνει τό ἔργο τοῦ εὐαγγελιστοῦ, ὅπως παρήγγειλε ὁ Κύριος στούς μαθητές του κατά τήν ἀνάληψή του στούς οὐρανούς· «ἔσεσθέ μοι μάρτυρες ἔν τε ᾿Ιερουσαλήμ καί ἐν πάσῃ τῇ ᾿Ιουδαίᾳ καί Σαμαρείᾳ καί ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς» (Πρξ 1,8). Τήν ἐφαρμογή αὐτῶν τῶν λόγων τήν εἶδε καί τήν ἔζησε ὁ Τιμόθεος στίς μεγάλες καί κοπιαστικές περιοδεῖες τοῦ διδασκάλου του. Τώρα καλεῖται νά συνεχίσει κι αὐτός τό σωτήριο ἔργο τοῦ εὐαγγελιστοῦ. «Φέρε μεθ᾿ ἡδονῆς τούς ὑπέρ τῆς εὐσεβείας κινδύνους», λέει ὁ Θεοδώρητος.
  ῾Ιεραποστολικό ἔργο ὀφείλουν νά ἐπιτελοῦν ὄχι μόνον οἱ ἐπίσκοποι, οἱ ἱερεῖς καί οἱ θεολόγοι, ἀλλά καί οἱ πιστοί. ῞Ολοι οἱ χριστιανοί εἶναι ἐπιστρατευμένοι σ᾿ αὐτόν τόν ἅγιο ἀγώνα· ἡ παρουσία τους στόν κόσμο νά εἶναι μαρτυρία Χριστοῦ. ῾Η φωτεινή ζωή τους καί τό ἅγιο παράδειγμά τους νά εἶναι ἕνα συνεχές, σιωπηλό ἀλλά καί δυνατό κήρυγμα, πού θά ἑλκύει τίς ψυχές στήν πίστη. Τό εὐαγγέλιο ἐξαπλώθηκε στόν κόσμο ὄχι μόνο μέ τούς ἀποστόλους, τούς πατέρες καί τούς διδασκάλους, ἀλλά καί μέ ἕνα πλῆθος χριστιανῶν πού ἦταν ἄνθρωποι ἁπλοί, χωρίς μόρφωση καί ἀξιώματα, ὅμως ἐργάστηκαν μέ ζῆλο καί ὁδήγησαν ψυχές στόν Κύριο καί στήν ᾿Εκκλησία του.
  Τήν διακονίαν σου πληροφόρησον· Τό ρῆμα πληροφορῶ σημαίνει φέρω εἰς πέρας, ὁλοκληρώνω. ῾Η ἐντολή τοῦ Παύλου δηλαδή σημαίνει· ἐκτέλεσε τή διακονία σου στήν ἐντέλεια. ᾿Εκπλήρωσε μέ συνέπεια καί ὑπευθυνότητα τό καθῆκόν σου στήν ὑπηρεσία πού σοῦ ἀνέθεσε ὁ Θεός· ἐδῶ συγκεκριμένα στό ἐπισκοπικό ἀξίωμα πού εἶχε ὁ Τιμόθεος.
 ῾Ο Κύριος ἀπαιτεῖ ἀπό ὅλους τούς χριστιανούς νά ἐπιτελοῦν τή διακονία τους μέ ζῆλο καί ἐπιμέλεια, διότι κατά τόν προφητικό λόγο εἶναι «ἐπικατάρατος ὁ ποιῶν τά ἔργα Κυρίου ἀμελῶς» (᾿Ιε 31,10). ῞Οταν τά παιδιά τοῦ σκότους ἀναπτύσσουν τόσο μεγάλη δραστηριότητα γιά τό κακό, οἱ πιστοί πού τρέφονται μέ τό θεῖο λόγο, μέ τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, δέν δικαιολογοῦνται νά παραμένουν ἀδρανεῖς καί ράθυμοι.
  Συνοψίζοντας θά λέγαμε ὅτι στό στίχο μας περιγράφεται ἐπιγραμματικά ἡ τακτική τοῦ ἀγώνα τόν ὁποῖο διεξάγει ἀκατάπαυστα ὁ πνευματικός ἀγωνιστής· Νῆφε σημαίνει τήν ἄμυνα, κακοπάθησον δηλώνει τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο διεξάγεται ἡ ἄμυνα· ἔργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ ἐκφράζει τήν ἐπίθεση γιά τήν ἐξάπλωση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί τήν διακονίαν σου πληροφόρησον δείχνει τήν ἐπιτυχία τοῦ ἀγώνα.
 

β) Τό μαρτύριο τοῦ Παύλου σπονδή καί θυσία στόν Θεό (4,6)
 

  ῾Ο Παῦλος, ἰδιαίτερα τώρα πού διαισθάνεται ὅτι πλησιάζει τό τέλος του, συνιστᾶ στόν Τιμόθεο νά ἀγρυπνεῖ καί νά κοπιάζει. ᾿Αντιλαμβάνεται καί προφητεύει ὅτι ὁ Νέρωνας θά τόν ὁδηγήσει στό μαρτύριο, θά τόν ἀποκεφαλίσει. Πρίν ἀπό λίγα χρόνια ἡ ὑπόθεσή του εἶχε καλή ἔκβαση· ἀποφυλακίστηκε. Τώρα ὅμως ἔχει τήν πληροφορία ὅτι ἐκδόθηκε ἡ ἀπόφαση τῆς σφαγῆς του, ὁ ἀποκεφαλισμός του εἶναι βέβαιος. ῾Ο ἀπόστολος σπεύδει νά προλάβει γιά νά γράψει αὐτή τήν τελευταία του ᾿Επιστολή.
 
4,6. ᾿Εγώ γάρ ἤδη σπένδομαι, καί ὁ καιρός τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέστηκε.
  Τό ρῆμα σπένδομαι σημαίνει γίνομαι σπονδή, θυσιάζομαι, χύνω τό αἷμα μου (πρβλ. Φι 2,17). ῾Ο ἀπόστολος προσφέρει τόν ἑαυτό του σπονδή στόν Χριστό ὁ ὁποῖος θυσιάστηκε γιά χάρη μας.
  Καί ὁ καιρός τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέστηκε· Δηλαδή ἔφθασε ὁ καιρός τῆς ἀναχωρήσεώς μου ἀπό αὐτόν τόν κόσμο, ἦρθε ἡ ὥρα τοῦ θανάτου μου. ᾿Ανάλυσις (ἀνά-λύω) εἶναι ἡ διάλυση, ἡ ἀπαλλαγή, ὁ χωρισμός τῆς ψυχῆς ἀπό τό σῶμα, δηλαδή ὁ θάνατος. ῾Ο θάνατος εἶναι μιά ἀποχώρηση, ἡ ἀπόλυση πού ζήτησε ἀπό τόν Θεό ὁ ἅγιος Συμεών ὁ θεοδόχος, λέγοντας· «νῦν ἀπολύεις τόν δοῦλόν σου, δέσποτα» (Λκ 2,29). ῾Ο ὅρος ἀνάλυση χρησιμοποιόταν γιά τό λύσιμο ἑνός πλοίου ἀπό τά σχοινιά πού τό ἔδεναν στό λιμάνι, τό ξεκίνημά του γιά ὑπερπόντια ταξίδια. Λεγόταν ἐπίσης καί γιά τό μάζεμα καί τό δίπλωμα τῶν σκηνῶν πού ἔκαναν οἱ στρατιῶτες καθώς ἑτοιμάζονταν νά ἀναχωρήσουν ἀπό τόν τόπο στόν ὁποῖο εἶχαν στρατοπεδεύσει.
  ῾Ο ἀπόστολος γνωρίζει ὅτι ὁ ἐπικείμενος πλέον θάνατός του θά ἦταν βίαιος καί μαρτυρικός, ὅμως τόν ἀντιμετωπίζει μέ εἰρήνη καί τόν περιμένει μέ τή χαρά τήν ὁποία αἰσθάνεται ὁ ναύτης, ὅταν ἀποπλέει ἀπό ἕνα μακρινό καί ξένο λιμάνι γιά νά ἐπανέλθει στήν πατρίδα του. ῾Ο Παῦλος ἀπό αὐτή τή ζωή καί τή γῆ βλέπει τή μέλλουσα πραγματικότητα. Γνωρίζει ὅτι ἡ αἰώνια ζωή πού ἀρχίζει μετά τό θάνατο εἶναι συνέχεια τῆς ζωῆς πού προγεύεται ἐδῶ στή γῆ ὡς ζωντανό μέλος τῆς ᾿Εκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.
  Οἱ πατέρες θεωροῦν τό θάνατο μεγάλο δάσκαλο, ὁ ὁποῖος διδάσκει τή ματαιότητα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, καταδικάζει τήν ἀπληστία, τήν πλεονεξία, τή μνησικακία καί τήν κάθε εἴδους κακία. Αὐτός διδάσκει τή συγχωρητικότητα, τήν ἀγάπη, τήν καλοσύνη, τήν εἰλικρίνεια, τήν ἀρετή. ῾Ο ψαλμωδός παρακαλεῖ τόν Θεό νά τόν βοηθήσει νά συνειδητοποιήσει τό σύντομο τῆς ζωῆς· «γνώρισόν μοι, Κύριε, τό πέρας μου καί τόν ἀριθμόν τῶν ἡμερῶν μου, τίς ἐστιν, ἵνα γνῶ τί ὑστερῶ ἐγώ. ᾿Ιδού παλαιστάς ἔθου τάς ἡμέρας μου, καί ἡ ὑπόστασίς μου ὡσεί οὐθέν ἐνώπιόν σου» (Ψα 38,5-6). Καί πάλι· «Τήν ὀλιγότητα τῶν ἡμερῶν μου ἀνάγγειλόν μοι» (Ψα 101,24). ῞Οταν οἱ πιστοί ζοῦν μέ τή μνήμη τοῦ θανάτου, καλλιεργοῦν τή μετάνοια, προστρέχουν στό μυστήριο τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως καί προετοιμάζονται γιά τήν ἐκδημία τους ἀπό τόν κόσμο αὐτό.
 

γ) Πίστη καί δρόμος· τά δύο στάδια τοῦ καλοῦ ἀγώνα (4,7)
 

  ῾Υπάρχουν πολλοί ἀγῶνες πού μαγνητίζουν τή σκέψη καί τήν καρδιά τῶν ἀνθρώπων· ᾿Αγῶνες μικροπρεπεῖς καί ἀνάξιοι λόγου, πού γίνονται μέ κίνητρο τά πάθη, μέ ἀφόρμηση τό στενό προσωπικό συμφέρον καί στόχο τόν ὑποβιβασμό τῶν συνανθρώπων. ᾿Αγῶνες ἐπαίσχυντοι καί σατανικοί, πού ἀντιτίθενται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί διεξάγονται μέ τήν ἐπικουρία τοῦ σατανᾶ. ᾿Αλλά καί ἀγῶνες εὐγενεῖς, πού φιλοτιμοῦν τόν ἄνθρωπο νά κινητοποιήσει τίς δυνάμεις του γιά τό καλό τό προσωπικό του καί τῶν συνανθρώπων του. Εἶναι οἱ ἀγῶνες πού ἀξιοποιοῦν τίς δυνατότητες καί τά χαρίσματα, προάγουν τή γνώση, τήν ἔρευνα, τήν ἐπιστήμη κι ἀποσκοποῦν στήν πρόοδο τῆς κοινωνίας. Εἶναι ἀξιόλογοι καί σημαντικοί αὐτοί οἱ ἀγῶνες.
  ᾿Αλλά πάνω ἀπό ὅλους εἶναι ὁ ἀγώνας ὁ καλός, τόν ὁποῖο ὁ Παῦλος, ὁ μεγάλος ἀγωνιστής τοῦ Χριστοῦ, μᾶς παρουσιάζει ἐπιγραμματικά, μέ συγκλονιστική λιτότητα καί σαφήνεια.

4,7. Τόν ἀγῶνα τόν καλόν ἠγώνισμαι, τόν δρόμον τετέλεκα, τήν πίστιν τετήρηκα.
  ῾Ο Παῦλος λίγο πρίν φθάσει στό τέρμα τῆς ζωῆς του ἐξομολογεῖται· τόν ἀγῶνα τόν καλόν ἠγώνισμαι· ᾿Αγωνίστηκα τόν καλό ἀγώνα, δηλαδή τόν ἀγώνα τῆς πίστεως (Α´ Τι 6,12). «Τόν καλόν, ὡς ὠφέλιμον καί σωτήριον καί καλοῦ παντός πρόξενον», ὑπογραμμίζει ὁ Ζιγαβηνός. ῾Ο Θεοτόκης λέει ὅτι ὁ ἀγώνας τοῦ Παύλου εἶναι· «Οἱ φοβεροί διωγμοί, οἱ θανατηφόροι κίνδυνοι, ἡ φυλακή, τά δεσμά, ἡ ἁλυσίδα, οἱ μάστιγες, ἡ θηριομαχία (Α´ Κο 15,32), καί τά λοιπά παθήματα, ὅσα μέ τόση γενναιότητα ὑπέρ Χριστοῦ ὑπέμεινε ὁ ἀδαμάντινος. ῾Ο ἀγώνας αὐτός εἶναι καλός, διότι εἶναι θεάρεστος καί πρόξενος τῶν αἰωνίων καλῶν».
  Τόν δρόμον τετέλεκα· ῎Ετρεξα τό δρόμο ὥς τό τέλος. ῾Η λέξη δρόμος λέγεται μεταφορικά καί σημαίνει τήν ἐν Χριστῷ ζωή, τή ζωή πού εἶναι σύμφωνη μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. ῾Ο Παῦλος βάδισε τή στενή καί τεθλιμμένη ὁδό, γι᾿ αὐτό καί στήν ἀποχαιρετιστήρια ὁμιλία του πρός τούς πρεσβυτέρους τῆς ᾿Εφέσου λέει· «ὡς τελειῶσαι τόν δρόμον μου μετά χαρᾶς καί τήν διακονίαν ἥν ἔλαβον παρά τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ» (Πρξ 20,24· βλ. Α´ Κο 9,24).
Τήν πίστιν τετήρηκα· Διαφύλαξα τήν πίστη. «Οὐδείς γάρ ταύτην ἐσύλησεν, οὐ δῆμος, οὐ δημαγωγός, οὐ βασιλεύς, οὐ τύραννος, οὐκ αὐτός ὁ διάβολος», τονίζει ὁ Θεοδώρητος.
  ᾿Αγώνας, δρόμος καί πίστη συνδέονται ἄρρηκτα μεταξύ τους. ῾Ο ἀγώνας τοῦ ἀποστόλου διεξάγεται σέ δύο πεδία, σέ δύο στάδια, τήν πίστη καί τό δρόμο.
  Τό πρῶτο ἀφορᾶ στό δόγμα, δηλαδή νά φρονοῦμε ὀρθά, νά ἔχουμε τήν ὀρθοδοξία. Τό δεύτερο ἐπικεντρώνεται στή ζωή, τήν ἠθική· νά ζοῦμε μέ ὀρθοπραξία. ῾Ο Χριστιανισμός εἶναι ἀλήθεια σωτηρίας καί ὁδός ζωῆς, τῆς χριστιανικῆς ζωῆς καί πολιτείας. ῾Η πίστη καί ὁ δρόμος, λοιπόν, εἶναι οἱ συντεταγμένες τοῦ ἀγώνα μας.
  ῾Η ὀρθόδοξη πίστη μας εἶναι τό πιό πολύτιμο ἀγαθό, πού ἀξίζει περισσότερο ἀπό τήν περιουσία, τήν ὑγεία καί ἀπό τήν ἴδια τή ζωή μας, διότι μᾶς ἐξασφαλίζει τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς καί μᾶς συνδέει μέ τήν αἰώνια ζωή. Οἱ πατέρες μας ἀγωνίστηκαν νά φυλάξουν καί νά παραδώσουν ἀλώβητη τήν ὀρθή πίστη. Αὐτή ἡ πίστη σήμερα βάλλεται καί προσβάλλεται ἀπό χίλια δύο συστήματα. Πολλοί καί ὕπουλοι ἐχθροί, κίνδυνοι ἀμέτρητοι καί μεγάλοι ἐλλοχεύουν σέ κάθε βῆμα, θέλοντας νά προσβάλουν τήν πίστη μας καί νά τή νοθεύσουν. Κι οἱ πιστοί ἀγωνιστές τοῦ καλοῦ ἀγώνα καλούμαστε νά διαφυλάξουμε τήν ὀρθόδοξη πίστη μας «ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ».
  ῾Ο δρόμος, τό δεύτερο στάδιο τοῦ ἀγώνα, εἶναι ἡ ἐν Χριστῷ ζωή. Πολιτογραφηθήκαμε σ᾿ αὐτήν μέ τό Βάπτισμά μας. Δέν εἶναι ὅμως ἁπλή ὑπόθεση ἡ ἐνσυνείδητη χριστιανική ζωή. ᾿Απαιτεῖ κόπο, ἱδρώτα, δάκρυ καί αἷμα. Μ᾿ αὐτά τά φωτεινά σημάδια τήν ὁριοθέτησε ὁ θεάνθρωπος Κύριός μας· τόν ἱδρώτα τοῦ κόπου του, τά δάκρυα τῆς ἀγάπης του καί τό αἷμα τῆς θυσίας του. Δικό μας χρέος νά τελειώσουμε τό δρόμο τῆς σωτηρίας στόν ὁποῖο ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ μᾶς ἔχει ἐντάξει. Νά παλέψουμε μέ τίς μεθοδεῖες τοῦ πονηροῦ, μέ τά θέλγητρα τοῦ κόσμου, μέ τά πάθη καί τίς κακίες τοῦ παλαιοῦ ἑαυτοῦ μας. ῾Η ὀρθή πίστη ἔχει ὡς συνέπεια καί τήν ἀκρίβεια στή ζωή μας.   
  ῾Ο π. Αὐγουστίνος, ᾿Επίσκοπος Φλωρίνης, γράφει· «Λέγοντας ὁ Παῦλος ὅτι ἀγωνίσθηκε τόν καλόν ἀγώνα, ἐννοεῖ ὅτι ὑπάρχει καί κακός ἀγώνας. Κακός ἀγώνας εἶναι αὐτός πού κάνουν οἱ φιλάργυροι, οἱ φιλήδονοι καί οἱ κενόδοξοι γιά νά ἐπιτύχουν τούς ἁμαρτωλούς σκοπούς τους. ᾿Από τέτοιους ἀγῶνες πρέπει νά ἀπέχει ὁ χριστιανός. Μιμητής τοῦ Παύλου πρέπει νά ἀγωνίζεται σ᾿ ὅλη τή ζωή του, μέχρι θανάτου τόν καλόν ἀγώνα. ᾿Αγώνα κατά τῆς σάρκας, πού θέλει νά μᾶς κάνει κτήνη. ᾿Αγώνα κατά τοῦ κόσμου, πού θέλει νά μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τόν Θεό. ᾿Αγώνα κατά τοῦ διαβόλου, πού θέλει νά μᾶς ρίξει στήν ἄβυσσο. ᾿Αγώνα ὑπέρ τῆς πίστεως καί τῆς ἀρετῆς. ᾿Αγώνα μέχρι τέλους. ῞Ο,τι καί ἄν στοιχίσει ὁ καλός ἀγώνας, ὁ καλός χριστιανός πρέπει νά τόν συνεχίσει. ῎Ετσι θά γίνει μιμητής τοῦ Παύλου καί φεύγοντας κι αὐτός ἀπό τό μάταιο τοῦτο κόσμο θά πεῖ· Τόν ἀγῶνα τόν καλόν ἠγώνισμαι» (Σπινθῆρες ἀπό τόν ἀπόστολο, σελ.16).
 ῾Ο ἀγώνας πρέπει νά διεξάγεται νόμιμα, μέ προσοχή, μέ ὑπομονή, μέ ἐπιμονή, μέ ἀποφασιστικότητα μέχρι θανάτου. ῾Ο Κύριος εἶπε· «ἀγωνίζεσθε εἰσελθεῖν διά τῆς στενῆς πύλης» (Λκ 13,24). Καί ὁ Παῦλος τόνισε· «πᾶς δέ ὁ ἀγωνιζόμενος πάντα ἐγκρατεύεται» (Α´ Κο 9,25). ᾿Επίσης κανείς δέν κερδίζει τόν ἀγώνα ἄν δέν τρέξει ὥς τό τέλος τοῦ δρόμου. Πολλοί ἄρχισαν καλά, ἀλλά δέν συνέχισαν μέχρι τέλους καί ἀπέτυχαν.
  ῾Ο Παῦλος βάδισε τό δρόμο κρατώντας τό χέρι τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι «ἡ ὁδός» (᾿Ιω 14,6) ἀλλά καί ὁ ὁδηγός στό δρόμο αὐτό. Καί οἱ χριστιανοί χαρακτηρίσθηκαν «οἱ τῆς ὁδοῦ» (βλ. Πρξ 9,2). ῾Ο ἴδιος μάλιστα ὁ Παῦλος κάποτε κατεδίωκε αὐτούς πού ἀκολουθοῦσαν τήν ὁδό τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας καί πορείας (βλ. Πρξ 19,23· 22,4). ῞Ομως αὐτόν τό δρόμο πού καταδίωκε, τόν ἀκολούθησε· καί τώρα βλέπει ὅτι ἔφθασε πλέον στό τέλος. ῞Ο,τι εἶχε νά ἐπιτελέσει, τό ἐκτέλεσε μέ ἀκρίβεια.
  ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος ἑρμηνεύει· «Εἶναι ἀναγκαῖο νά ἀγωνίζεσαι καί νά τρέχεις. Νά ἀγωνίζεσαι ὑπομένοντας τίς θλίψεις καί νά τρέχεις ὄχι τυχαῖα, ἀλλά γιά κάτι χρήσιμο. Πραγματικά εἶναι ὡραῖος ὁ ἀγώνας, ὄχι ἐπειδή ἁπλῶς εὐχαριστεῖ τό θεατή, ἀλλά ἐπειδή ὠφελεῖ. ῾Ο δρόμος δέν ὁδηγεῖ στό μηδέν, οὔτε εἶναι ἐπίδειξη δυνάμεως καί φιλοτιμίας, ἀλλά ὁδηγεῖ στόν οὐρανό...Τήν πίστη τήρησα λέγει· Πολλά ἦταν πράγματι αὐτά πού ἤθελαν νά τόν ἁρπάξουν· ὄχι μόνο οἱ φιλίες τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά καί οἱ ἀπειλές καί οἱ θάνατοι καί μύρια ἄλλα. ᾿Αλλά ἀντιστάθηκε σέ ὅλα. Πῶς; Μέ νήψη καί ἐγρήγορση».
Τό πιό σπουδαῖο καί μεγάλο ἔργο τῶν πιστῶν εἶναι νά ἀγωνίζονται μέ συνέπεια καί πιστότητα τόν καλόν ἀγώνα. Νά πορεύονται κάθε μέρα τό δρόμο τοῦ Χριστοῦ μέ σταθερή πίστη καί ἁγία ζωή. ῎Ετσι καί οἱ ἴδιοι καταξιώνονται ὡς μέλη τῆς ᾿Εκκλησίας τοῦ Χριστοῦ κι ἀπόγονοι τῶν ἁγίων τῆς πίστεως, ἀλλά καί στήν κοινωνία προσφέρουν τό πολυτιμότερο κεφάλαιο· ζωντανά μέλη πού ἀγωνίζονται γιά τό καλύτερο.
 

δ) ῾Ο δίκαιος κριτής στεφανώνει τόν ἀγωνιστή (4,8)
 

4,8. Λοιπόν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος, ὅν ἀποδώσει μοι ὁ Κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, ὁ δίκαιος κριτής, οὐ μόνον δέ ἐμοί, ἀλλά καί πᾶσι τοῖς ἠγαπηκόσι τήν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ.
  ῾Η ἀμοιβή, τό ἔπαθλο πού ἐπιφυλάσσεται στόν ἀπόστολο, εἶναι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος. ῾Ο στέφανος ὑπῆρξε ἀνέκαθεν τό σύμβολο τῆς νίκης καί τοῦ θριάμβου, τῆς δόξας καί τῆς τιμῆς. Οἱ νικητές τῶν ἀθλητικῶν ἀγώνων καί τῶν πολέμων στεφανώνονταν μέ στέφανο δάφνης, ἐλιᾶς, φοίνικα κτλ. ᾿Εδῶ ὁ στέφανος εἶναι τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἀρετῆς καί ἀπονέμεται πρός ἀναγνώριση καί ἀνταμοιβή γιά μιά δίκαιη καί ἁγία ζωή. ῾Ο Κύριος σέ ἐκείνους πού τόν ἀγαποῦν ὑπόσχεται στέφανον ζωῆς (᾿Ια 1,12· ᾿Απ 2,10) καί στέφανον δόξης (Α´ Πέ 5,4). Οἱ γενικές δικαιοσύνης, ζωῆς, δόξης εἶναι γενικές τῆς ποιότητος καί δηλώνουν ἀπό τί εἶναι φτιαγμένο τό στεφάνι. ᾿Αποτελεῖται ἀπό δικαιοσύνη, ἁγιοσύνη καί πνευματικότητα. Πρόκειται γιά τό στεφάνι τῆς νίκης πού παίρνουν οἱ πιστοί στόν οὐρανό, καθώς εἰσέρχονται στή θριαμβεύουσα ἐκκλησία, στήν ἔνδοξη καί αἰώνια ζωή.
  ᾿Αναφέρω δύο παραδείγματα γιά νά παρουσιάσω τό στεφάνι τῆς δόξας·

  α) ῾Ο Χριστός, ὁ ὁποῖος στόν καιρό τοῦ Πάθους του φόρεσε τό ἀκάνθινο περιπαικτικό στεφάνι (Μθ 27,29· Μρ 15, 17· ᾿Ιω 19,2. 5), στήν ᾿Αποκάλυψη φοράει τό στέφανο τῆς νίκης· «᾿Εδόθη αὐτῷ στέφανος, καί ἐξῆλθε νικῶν καί ἵνα νικήσῃ» (6,2).
  β) ῾Η Παναγία μας, πού ὑποτάχτηκε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί κατά τόν εὐαγγελισμό εἶπε «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατά τό ρῆμά σου» (Λκ 1,38), ὑπήκουσε μέ ἐμπιστοσύνη στόν Θεό καί ἡ ὑπακοή της ἦταν μεγάλη θυσία. Στήν ᾿Αποκάλυψη ὁ ᾿Ιωάννης τή βλέπει νά φορᾶ στό κεφάλι της ἕνα στεφάνι μέ δώδεκα ἀστέρια (βλ. 12,1). ῾Ο Χριστός καί ἡ Παναγία εἶναι τά πρότυπα στό δικό μας ἀγώνα. Νά ἀγωνισθοῦμε καί ἐμεῖς γιά νά στεφανωθοῦμε μέ τό στεφάνι τῆς δικαιοσύνης, τῆς αἰώνιας καί ἀληθινῆς ζωῆς.
  ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος παρατηρεῖ· «Δέν ὑπάρχει τίποτε ὡραιότερο ἀπό αὐτόν τόν ἀγώνα. Αὐτό τό στεφάνι δέν μαραίνεται, δέν εἶναι ἀπό κότινο. Δέν εἶναι ἄνθρωπος ὁ ἀγωνοθέτης, δέν ἔχει ἀνθρώπους θεατές. Τό θέατρο ἀποτελεῖται ἀπό ἀγγέλους. Στούς ἀθλητικούς ἀγῶνες πολλές ἡμέρες κοπιάζουν καί ταλαιπωροῦνται οἱ ἀθλητές καί σέ μιά ὥρα λαμβάνουν τό στεφάνι, καί ἀμέσως φεύγει ἡ ἡδονή. ᾿Εδῶ ὅμως δέν εἶναι ἔτσι, ἀλλά γιά πάντα ὁ νικητής ζῆ σέ λαμπρότητα, σέ δόξα, σέ τιμή. Πρέπει, λοιπόν, (Τιμόθεε) νά χαίρεσαι, διότι πηγαίνω σέ ἀνάπαυση, βγαίνω ἀπό τό στάδιο. ῎Ακουσες ὅτι εἶναι καλύτερο τό νά πεθάνει κανείς καί νά εἶναι μαζί μέ τόν Χριστό».
  ῞Ον ἀποδώσει μοι ὁ Κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, ὁ δίκαιος κριτής, τόν ὁποῖο θά μοῦ δώσει ὁ Κύριος τήν ἡμέρα ἐκείνη τῆς κρίσεως, τῆς ἀνταποδόσεως. «Δέν εἶπε θά δώσει, ἀλλά θά ἀποδώσει, σάν νά ἐπρόκειτο γιά κάποια ὀφειλή καί χρέος· δίκαιος καθώς εἶναι, ἀναμφίβολα θά ὁρίσει τό ἀνταπόδομα τῶν κόπων. ῞Ωστε ὀφειλή εἶναι ὁ στέφανος, διά τή δικαιοσύνη τοῦ κριτῆ», σχολιάζει ὁ Θεοφύλακτος.
  Οὐ μόνον δέ ἐμοί, ἀλλά καί πᾶσι· Δέν πρόκειται γιά προσωπική κατάκτηση τοῦ Παύλου. Τό ἀμάραντο στεφάνι τῆς αἰώνιας δόξας ἀνήκει σέ ὅλους ἐκείνους πού ἀγαποῦν τήν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ, τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο. Δέν στεφανώνονται μόνον οἱ ἀπόστολοι, οἱ μάρτυρες, οἱ ὅσιοι καί οἱ ἀσκητές, ἀλλά στεφανώνονται καί ὅλοι οἱ πιστοί πού μέ λαχτάρα, μέ πόθο, μέ προσμονή καί ἐγκαρτέρηση ἀναμένουν τόν ἐρχομό τοῦ Κυρίου τους. ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος ἐπισημαίνει· «῾Ο Παῦλος ἐνθάρρυνε τό μαθητή του· ἐάν ὁ Κύριος θά δώσει σέ ὅλους τό στεφάνι, πολύ περισσότερο θά τό δώσει στόν Τιμόθεο. Δέν εἶπε ὅμως καί σέ σένα, ἀλλά πᾶσι, δηλώνοντας ὅτι, ἄν τό δώσει σέ ὅλους, ἀσφαλῶς θά τό δώσει καί σ᾿ αὐτόν».
  Τοῖς ἠγαπηκόσι τήν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ· ᾿Επιφάνεια σημαίνει παρουσία. Πῶς ὅμως θά μποροῦσε κάποιος νά ἀγαπήσει τήν ἐπιφάνειαν τοῦ Χριστοῦ; Τήν πρώτη παρουσία τοῦ Χριστοῦ, τήν ἐνανθρώπησή του, τήν ἀγαποῦμε μέ τήν πίστη. Πιστεύουμε ὅτι «Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν Πνεύματι, ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ, ἀνελήφθη ἐν δόξῃ» (Α´ Τι 3,16). Τή Δεύτερη Παρουσία του τήν περιμένουμε μέ τήν ἐλπίδα. Δέν ἀγαποῦν τήν ἐπιφάνεια τοῦ Χριστοῦ οἱ λιποτάκτες, οἱ ὁποῖοι ἐγκατέλειψαν τόν ᾿Ιησοῦ καί δέν περιμένουν πιά τή Δευτέρα Παρουσία.
  ῾Υπάρχει ὅμως καί μιά τρίτη ἐπιφάνεια· ῾Ο Χριστός περνάει ἀπό ψυχή σέ ψυχή καί χτυπάει τήν πόρτα. «᾿Ιδού ἕστηκα ἐπί τήν θύραν καί κρούω· ἐάν τις ἀκούσῃ τῆς φωνῆς μου καί ἀνοίξῃ τήν θύραν, καί εἰσελεύσομαι πρός αὐτόν καί δειπνήσω μετ᾿ αὐτοῦ καί αὐτός μετ᾿ ἐμοῦ» (᾿Απ 3,20). ῾Ο Κύριος περιοδεύει σάν φτωχός ζητιάνος, χτυπάει συνεχῶς τήν πόρτα τῆς ψυχῆς μας καί περιμένει νά Τοῦ ἀνοίξουμε, νά Τόν βάλουμε μέσα στήν καρδιά μας καί νά Τόν φιλοξενήσουμε μέ τά ἀγαθά πού ὁ ἴδιος προσφέρει. Αὐτή τήν ἐπιφάνεια τοῦ Χριστοῦ τήν ζοῦμε στήν ᾿Εκκλησία, ἡ ὁποία εἶναι ὁ ἀναστημένος Χριστός, παρών καί ζωντανός ἀνάμεσά μας. ᾿Αγαπῶ τήν ἐπιφάνεια τοῦ Χριστοῦ σημαίνει ἀγαπῶ τήν ᾿Εκκλησία του, ἐκτελῶ τό θέλημά του καί μιμοῦμαι τή ζωή του. Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἐξασφαλίζουμε τήν ἐπιφάνεια αὐτοῦ μέσα μας, ὅπως μᾶς τό ὑποσχέθηκε· «ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τόν λόγον μου τηρήσει, καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρ᾿ αὐτῷ ποιήσομεν» (᾿Ιω 14,23).
  ᾿Εάν κανείς ἀγαπᾶ τήν ἐπιφάνεια τοῦ Κυρίου, τά πάντα θά κάνει. ᾿Ακόμη καί τά ὑπάρχοντά του θά δώσει καί ἄν χρειαστεῖ καί τή ζωή του, ὥστε νά Τόν καλέσει μέσα του, καί νά Τόν κατέχει, γιά νά λάμπει στήν ὕπαρξή του τό φῶς. ᾿Αλλά καί γιά νά πετύχει τά μέλλοντα ἀγαθά καί νά καταξιωθεῖ νά δεῖ τή Δευτέρα Παρουσία ὅπως πρέπει, δηλαδή μέ παρρησία, μέ δόξα καί λαμπρότητα.
  ῾Η προσδοκία τῆς ἐπιφάνειας τοῦ Κυρίου στόν κόσμο γεμίζει τόν πιστό μέ χαρά καί ἐλπίδα καί τόν ἐνισχύει στόν πνευματικό του ἀγώνα, τόν κάνει ὥστε νά «θέτει ἐν τῷ Κυρίῳ τήν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας του» (βλ. Ψα 72,28). ῾Ο Θεοδώρητος ὑπογραμμίζει· «᾿Αγάπης γάρ καιρός ἀεί· ἀγαπᾷ δέ τοῦ Δεσπότου τήν ἐπιφάνειαν ὁ τοῖς ἐκείνου νόμοις ἀκολουθῶν, καί κατ᾿ ἐκείνους πολιτευόμενος. Οὗτος γάρ μετά χρηστῆς ἐλπίδος προσμένει τό θεῖον κριτήριον».

Στεργίου Σάκκου, Ἀποστολικές περικοπές (βοήθημα γιά κυκλάρχες)