2ο Γυμνάσιο Αλεξάνδρειας
Περιβαλλοντική Ομάδα

Το φυσικό περιβάλλον του Βάλτου της περιοχής μας και ο Μακεδονικός Αγώνας
 
Συμμετείχαν οι μαθητές:

 
Γατοπούλου Αφροδίτη
Γιοβάνος Χρήστος
Γκουτζουμπίνης Κων/νος
Δημητράκη Λαμπρινή
Ζαρκάδας Χρήστος
Θεοδωρίδου Σοφία
Καραγιάννη Ειρήνη
Καραμπάση Βασιλική

Λιούφη Κωνσταντίνα
Μακρή Παναγιώτα
Μήτσιου Ελευθερία
Μίχου Αικατερίνη
Νικολαΐδης Δημήτριος
Παναπακίδης Αθανάσιος
Τόλιος Θωμάς
Φεζόπουλος Περικλής

Υπεύθυνη Καθηγήτρια
Σαρησάββα Πελαγία

Αλεξάνδρεια 2003

Εισαγωγή

  Φέτος συμπληρώθηκαν 95 χρόνια από τη λήξη του Μακεδονικού Αγώνα, που αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά κατορθώματα του Ελληνισμού την περίοδο 1904-1908.
  Είναι ο τιτάνιος αγώνας που έκαναν οι Έλληνες, για να διώξουν τους Βουλγάρους από τη Μακεδονική γη. Τους Βουλγάρους που μπήκαν στη Μακεδονία με ένοπλα σώματα, τους γνωστούς  κομιτατζήδες, κι άλλοτε με την προπαγάνδα, άλλοτε με τη βία, τις σφαγές και τις λεηλασίες προσπάθησαν να εκβουλγαρίσουν τους Έλληνες της Μακεδονίας.
  Η κατάσταση ήταν δραματική, αφού το αίμα έρρεε άφθονο στις πόλεις  και τα χωριά της Μακεδονίας κι ένα κλίμα τρομοκρατίας βασίλευε παντού. Το επίσημο ελληνικό κράτος ήταν αμέτοχο λόγω των προβλημάτων που αντιμετώπιζε κι έτσι οι Μακεδόνες προσπαθούσαν με τις ελάχιστες δυνάμεις που είχαν αλλά την πλούσια σε γενναιότητα κι αγάπη καρδιά τους να αντισταθούν.
  Η περιοχή μας, το Ρουμλούκι, από νωρίς βρέθηκε στο επίκεντρο των γεγονότων κυρίως λόγω της γεωγραφικής του θέσης. Η λίμνη των Γιαννιτσών, ο περίφημος Βάλτος, που τον έκανε πασίγνωστο με το βιβλίο της η Πηνελόπη Δέλτα*, έγινε πολύ νωρίς το ορμητήριο των Βουλγάρων κομιτατζήδων.
  Η περιβαλλοντική μας ομάδα ασχολήθηκε τη χρονιά που μας πέρασε με το θέμα: «Το φυσικό περιβάλλον του Βάλτου της περιοχής μας και ο Μακεδονικός Αγώνας».
  Αρχικά συμπληρώσαμε ένα ερωτηματολόγιο. Δυστυχώς από τις απαντήσεις που δόθηκαν διαπιστώσαμε ότι είναι ελάχιστες, σχεδόν ανύπαρκτες οι γνώσεις μας γύρω από το θέμα αυτό.
Ξεκινήσαμε λοιπόν την εργασία:
• Αναρτήσαμε σ΄ έναν από τους διαδρόμους του Σχολείου μας πορτραίτα ορισμένων Μακεδονομάχων.
• Παρακολουθήσαμε την κινηματογραφική ταινία  ««Παύλος Μελάς» με πρωταγωνιστή τον Λάκη Κομνηνό, που ζωντάνεψε μπρος στα μάτια μας τους ήρωες Μακεδονομάχους και κυρίως τον ήρωα Παύλο Μελά.
 •Επισκεφτήκαμε το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη, όπου η ξεναγός κ. Τζινίκου με τις γνώσεις, τη φλόγα και τον πατριωτικό της ενθουσιασμό μας ξενάγησε στις αίθουσες του Μουσείου.
• Πήγαμε στο κοντινό χωριό Νησί όπου βρίσκεται η παλιά εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Στα χρόνια του Αγώνα λειτουργούσε μοναστήρι που πολλές φορές ήταν το ορμητήριο και το καταφύγιο των αγωνιστών. Οι μοναχοί του μοναστηριού συντηρούσαν σχολείο για τα σκλαβωμένα Ελληνόπουλα και ιατρείο για τους τραυματίες. Εδώ πολλές φορές γινόταν οι μυστικές συναντήσεις των οπλαρχηγών και των καπεταναίων του Βάλτου.

* «Τα μυστικά του Βάλτου» Πηνελόπης Δέλτα

  Στην Εκκλησία μας ξενάγησε ο ιερέας του χωριού και ο κ. Φώτης Δαρδαγιανόπουλος, 96 ετών με τις αναμνήσεις του ζωντάνεψε άλλες εποχές.
•Επισκεφτήκαμε στο σπίτι του τον κ. Πρόιο Θεμιστοκλή, 95 χρονών, που πρόγονός του είναι ο Μακεδονομάχος Δημήτριος  Πρόιος  από το Σχοινά και πήραμε αρκετές πληροφορίες. Μάθαμε από τον παππού Θεμιστοκλή ότι το στρατιωτικό αεροδρόμιο «Πρόιος Δημήτριος» στο Παλιοχώρι φέρει το όνομα του προγόνου του.
•Καλέσαμε στο Σχολείο μας τον κ. Δημήτριο Πανταζόπουλο, ο οποίος πολύ πρόθυμα μας έδωσε πλούσιες πληροφορίες γραπτές και προφορικές, καθώς επίσης και φωτογραφικό υλικό από το προσωπικό του αρχείο. Το υλικό αυτό εκθέσαμε στην αίθουσα της Τεχνολογίας την ημέρα που παρουσιάσαμε την εργασία μας.
    •Τέλος παρουσιάσαμε την εργασία όλης της χρονιάς σε μια σύντομη εκδήλωση, που έγινε στην αυλή του Σχολείου λίγες μέρες πριν αρχίσουμε τις εξετάσεις.  Την εκδήλωσή μας αυτή πλαισίωσε η χορωδία με τραγούδια σχετικά με το θέμα.
    Σύντομα και απλά παραθέτουμε ένα μέρος της εκδήλωσής μας που είναιο καρπός των γνώσεων και των εμπειριών που αποκτήσαμε.

Η λίμνη των Γιαννιτσών

  Η λίμνη των Γιαννιτσών, γνωστή ως Βάλτoς σχηματιζόταν από τα νερά του Λουδία (Καρά Αζμάκ), της Νάουσας και των Βοδενών (Έδεσσα). Σχημάτιζε ένα τρίγωνο ανάμεσα στους δρόμους από Θεσσαλονίκη-Γιαννιτσά-΄Εδεσσα και Βέροια. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο είχε επιφάνεια 30.000 στρεμμάτων και το χειμώνα 220.000 έως 350.000 στρεμμάτων. Ήταν ένας αβαθής βάλτος γεμάτος με καλαμώνες το χειμώνα και πυκνή πράσινη φυτεία το καλοκαίρι, απρόσιτη σχεδόν απόρθητη.
  Μέσα στην πυκνοκαλαμιά κυλούσε ο Βόδας, η Αραπίτσα και ο Τριπόταμος.
  Σε διάφορα σημεία της λίμνης οι ψαράδες είχαν φτιάξει καλύβες από καλάμι στηριγμένες πάνω σε πασσάλους  τις λεγόμενες πατώματα, για να φυλάγουν τα εργαλεία τους, τις τροφές, αλλά και για να κοιμούνται τη νύχτα.  
  Η λίμνη ήταν γεμάτη από ζωή. Ψάρια, χέλια, βάτραχοι, νερόκοτες, αγριόπαπιες, αγριόχηνες, αλεπούδες, κουνάβια γέμιζαν τη λίμνη ψιθύρους και της έδιναν όψη μυστηριώδη  και φαντασμαγορική.
  Η οικονομική ζωή των γύρω χωριών εξαρτιόταν άμεσα από τη λίμνη. Ψάρια, βδέλλες που εξάγονταν στην Αυστρία, το ραγάζι και η ρακίτα, κάτι σαν καλάμι που χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή ψάθας και αγροτόσπιτων, ήταν τα προϊόντα που άφθονα έδινε η λίμνη. Συγχρόνως όμως υπήρχαν πολλά κουνούπια που προκαλούσαν ελονοσία και πυρετούς και μάστιζαν τους κατοίκους των γύρω περιοχών.
Στη λίμνη δεν είχε μπει ποτέ τουρκικός στρατός.
  Εκεί βρήκαν κρησφύγετο οι βούλγαροι κομιτατζήδες με το πρόσχημα να ελευθερώσουν τους Έλληνες από τους Τούρκους. Όμως γρήγορα ξεσκεπάστηκαν οι προθέσεις τους.
  Επειδή δε μπορούσαν να δράσουν φανερά λόγω της παρουσίας των Τούρκων κατέλαβαν τις ψαράδικες καλύβες και έκαναν επιδρομές τις νύκτες στα γύρω χωριά, όπου τρομοκρατούσαν και έσφαζαν όσους αντιστέκονταν. Οι απειλές και οι φοβέρες τους δεν έπιασαν τόπο. Από νωρίς οι ντόπιοι άρχισαν να αντιστέκονται.

Καπετάν Γκόνος
Το θεριό του Βάλτου

  Από τους πρώτους που μπήκαν στο Βάλτο, για να αντιμετωπίσουν τους Βουλγάρους και να προστατέψουν τους Έλληνες ψαράδες, ήταν οι Γιδιώτες Τζόλας ο περήφανος, Θεοχάρης Κούγκας και ο Γιαννιτσιώτης Γιώργης Γιώτας, γνωστός ως καπετάν Γκόνος.
Γράφει η Ιφιγένεια Διδασκάλου:
  «Δεκέμβρης του 1904 ήταν, όταν ο Γκόνος με τους λιγοστούς συντρόφους του, το Θεοχάρη από το Γιδά, τον καπετάν Περήφανο και άλλα κάμποσα παλληκάρια, πέρασαν μέσα στο Βάλτο, στη ζούγκλα εκείνη της λάσπης και της βλάστησης και ρίχτηκαν στον αγώνα για τη λευτεριά.
  «Αρχηγέ, οι βδέλλες εδώ θα μας πιουν το αίμα», έλεγαν τα παλικάρια κι εκείνος, με τ’ αγαθό του γέλιο στα χείλη, τους καθησύχαζε: «Μη σκοτίζεστε! Εμείς έχουμε πάθει ανοσία, αυτές θα πάθουν από μας! Εδώ τώρα θέλει υπομονή και θα γίνει! Θα γίνει…»
Τρία ολόκληρα χρόνια ο Γκόνος με τα παλικάρια του χτυπιούνταν με τον εχθρό από κούγκα σε κούγκα και από πέρασμα σε πέρασμα. Τρία ολόκληρα χρόνια αμύνονταν απελπισμένα, για να προστατέψουν την ελληνική τους πατρίδα…
  Έμεινε πιστός στον όρκο που είχε δώσει όταν πρωτοήρθε: «Να φύγει από κει μόνον όταν καθαρίσει ο βούρκος από το… βούρκο».
Κι αλήθεια ο Γκόνος δεν αποχωρίστηκε το Βάλτο του, παρά μόνο σαν έφυγε μια για πάντα και ο τελευταίος Βούλγαρος κομιτατζής.

Παύλος Μελάς

  Στο μεταξύ στην υπόλοιπη Μακεδονία κατέφθαναν εθελοντές από την Αθήνα, την Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα.
  Το σύνθημα του Ίωνα Δραγούμη: «Αν σώσουμε τη Μακεδονία η Μακεδονία θα μας σώσει» βρήκε απήχηση. Νεαροί αξιωματικοί με ενθουσιασμό και αγάπη για τη Μακεδονία μαζί με ντόπιους καπεταναίους άρχισαν το δύσκολο αγώνα.
  Πρώτος με τους συντρόφους του έφτασε ο νεαρός αξιωματικός του πυροβολικού Παύλος Μελάς αφήνοντας στην Αθήνα τη γυναίκα και τα δύο του παιδιά. Στο τελευταίο γράμμα που έστειλε στη γυναίκα του έγραφε: «Θέλω να μείνω εδώ. Εδώ με κρατεί το καθήκον μου». Κι έμεινε στη Μακεδονική γη ο ήρωας!
  Στις 13 Οκτωβρίου 1904 σκοτώθηκε στη Στάτιστα ψηλά στο Βίτσι από βόλι Τουρκικό.  

Ιωάννης Δεμέστιχας-Καπετάν Νικηφόρος
Ο θρύλος της λίμνης των Γιαννιτσών

«Η αγγελία του θανάτου του Παύλου Μελά υπήρξε το σύνθημα σύσσωμης λαϊκής εξέγερσης και ήταν η αφορμή να γίνει γνωστός ο Μακεδονικός Αγώνας που ήδη είχε αρχίσει. Προσωπικά εγώ από τότε πήρα την απόφαση. Έκρινα ότι ήταν  υποχρέωσή μου να συμμετάσχω ενεργά στον Αγώνα. Οι ευκαιρίες να υπηρετήσει κανείς την Πατρίδα του με μεγαλύτερες θυσίες και έργα δεν παρουσιάζονται συνήθως ».
Έτσι περιγράφει ο τότε σημαιοφόρος του Πολεμικού μας Ναυτικού το κίνητρο της εθελοντικής του συμμετοχής στον τιτάνιο Μακεδονικό Αγώνα. Είναι ο Ιωάννης Δεμέστιχας απ’ το χωριό Αλεπού (σημερινή ονομασία Δεμεστιχιάνικα)  της Μάνης, που έδειξε ως Πολέμαρχος μισού αιώνα, πως μπορεί να τα καταφέρει το ίδιο άριστα στη θάλασσα και στην ξηρά! Μια μορφή θρύλος που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των Εθνικών μας Αγώνων ως το θάνατό του το1960.

Καπετάν ΄Αγρας
Ο ήρωας του Βάλτου

Ένας άλλος ευπατρίδης, ο Τέλλος Αγαπηνός από το μαγευτικό Ναύπλιο, αφήνοντας τα θέλγητρα και τις απολαύσεις της Αθηναϊκής ζωής, ήλθε γεμάτος νεανικό ενθουσιασμό να πάρει μέρος στον Αγώνα. Ήλθε  ν’ αφουγκραστεί το βογγητό των σκλαβωμένων αδελφών της Μακεδονίας, να σμίξει το δάκρυ του με το δικό τους, να ταυτίσει τους οραματισμούς του με τη μεγάλη μέρα του λυτρωμού τους. Μπήκε στο Βάλτο με τις αποπνικτικές αναθυμιάσεις, όπου οργίαζαν οι πυρετοί, η ελονοσία και οι ρευματισμοί, αναμετρήθηκε με τις βουλγαρικές συμμορίες και πέρασε στην Ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα ως ο θρυλικός καπετάν ΄Αγρας.

Ανώνυμοι και επώνυμοι

Φυσικά στον Αγώνα του Βάλτου συμμετείχαν εθελοντικά ένα πλήθος επωνύμων και ανωνύμων κατοίκων του Ρουμλουκιού, ακόμη και μικρά παιδιά. Πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους ως οπλίτες, οδηγοί, σύνδεσμοι, τραυματιοφορείς, πληροφοριοδότες, μεταφορείς πυρομαχικών, πλαβατζήδες (βαρκάρηδες) και εργάτες για την κοπή του ραγαζιού και την κατασκευή των πατωμάτων και των καλύβων.
    Τα όπλα και τα πυρομαχικά μεταφέρονταν από την ελεύθερη Ελλάδα στις εκβολές του Λουδία με καΐκια. Απ’ εκεί τα έπαιρναν οι μυημένοι κάτοικοι και τα έφερναν στους αγωνιστές.
    Ένας από τους αγωνιστές του Βάλτου ο Παναγιώτης Παπα-τζανετέας γράφει στα απομνημονεύματά του:
    «Εμάς μας τα έφερναν οι χωρικοί με τα ζώα στην όχθη. Τα έβγαζαν στις εκβολές του Λουδία και από εκεί με μονόξυλα τα έφερναν στις καλύβες.
    Όταν ήμουν στην Έδεσσα, μας τα έστελναν σε μπαούλα, σεντούκια, με φορτωτική από την Αλεξάνδρεια σιδηροδρομικώς. Τούρκος ήταν ο φορτωτής και Τούρκος ο παραλήπτης. Έρχονταν τάχα σαν εμπορεύματα.
    Στην Έδεσσα ήταν σταθμάρχης ο Παρίσης, Έλλην. Τα παραλάμβανε αυτός, μας ειδοποιούσε κι εμείς στέλναμε ένα-δύο εμπόρους και τα έπαιρναν στα μαγαζιά τους για εμπόρευμα.
    Όταν γινόταν το παζάρι στην Έδεσσα, τα διαμοιράζαμε. Έρχονταν από την Αλμωπία οι χωρικοί, τα τύλιγαν δύο-δύο, τρία-τρία μέσα σε ψάθες και οι Τούρκοι δεν έπαιρναν είδηση. Τα φυσίγγια τα στέλναμε μέσα σε τσουβάλια με κριθάρι. Τα περισσότερα μας τα έστελναν με τους Έλληνες σιδηροδρομικούς. Ο Παρίσης αυτός προσέφερε πολλές υπηρεσίες στον αγώνα».   

 
 
Η προσφορά της Εκκλησίας στον Μακεδονικό Αγώνα

    Στον Μακεδονικό Αγώνα πρόσφεραν υπηρεσίες και οι ιερείς των χωριών του Ρουμλουκιού. Ήταν αυτοί που παρά τα λίγα γράμματα που γνώριζαν οι περισσότεροι είχαν άσβεστη στην καρδιά τους τη φλόγα της ρωμιοσύνης, ως απλοί συνεχιστές μιας μακράς και συνάμα βαριάς κληρονομιάς των προκατόχων τους και έπραξαν ότι ήταν δυνατόν, για να ενισχύσουν το ποίμνιό τους στις δύσκολες στιγμές που ζούσε κάτω από την τουρκική σκλαβιά και τον βουλγαρικό κίνδυνο. Απ’ όλους αυτούς τους αφανείς ήρωες  αναφέρουμε δώδεκα, τη δράση των οποίων διέσωσε η ιστορική πένα και η λαϊκή μνήμη.
Παπαντώνης Μοσχόπουλος από τον Γιδά
Παπα-Χρήστος  Παρανομόπουλος και
Παπα-Νικόλας Πρίντζιος  ιερείς του Νεοχωρίου
Παπα-Γιώργης Μαλακόπουλος στον Πρόδρομο
Παπα-Νικόλαος Γιαννόπουλος στο Νησί
Παπα-Δημήτριος Μπρανιώτης  και
Παπα-Σωτήρης Παπαδόπουλος στη Μέση
Παπα-Δημήτρης Μπαλτζής στην Τριχοβίστα (Καμποχώρι)
Παπα-Νικόλας Θεοχαρόπουλος στο Διαβατό
Παπα-Μερκούριος Κοτσιφτόπουλος στο Λειανοβέργι
Παπα-Τριαντάφυλλος Γιαννόπουλος στο Νησέλι
Παπα-Αργύριος Μαυρόπουλος στο Καψοχώρι

Ειρηνικά έργα

  Μετά την απελευθέρωση οι πρόσφυγες και οι γηγενείς μοιράστηκαν τη Μακεδονική γη αλλά ο γεωργικός κλήρος δεν έφτανε. Γι αυτό άρχισαν τα μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα το 1930 και διήρκεσαν ως το 1935. Προστάτευσαν τη γη από τις πλημμύρες, αποξήραναν τη λίμνη και απέδωσαν νέες εκτάσεις για καλλιέργεια. Κυρίως όμως προστατεύθηκε η υγεία των κατοίκων από τη θανατηφόρα και επιδημική ελονοσία.
  Σήμερα ο άλλοτε Βάλτος, η λίμνη των Γιαννιτσών δεν υπάρχει στο χάρτη. Έγινε η ευφορότερη περιοχή της χώρας μας, μια απέραντη έκταση δενδροκαλλιεργειών, οπωροκηπευτικών και πρώτο εξαγωγικό κέντρο της Ελλάδας.

  Στην πόλη μας για να τιμήσουμε τους ήρωες του Βάλτου, δώσαμε τα ονόματά τους σε δρόμους, πλατείες και στρατόπεδα, όπως οδός Μακεδονομάχων, Θεοχάρη Κούγκα, Καπετάν Άγρα,  πλατεία Παπαντώνη, στρατόπεδο Δημητρίου Πρόιου.

  Αλλά δε φτάνει μόνον αυτό. Είναι ανάγκη σε χρόνους ειρηνικούς και δημιουργικούς να κρατούμε το ηρωικό τους φρόνημα και εμείς στην καρδιά μας.
  Να μας εμπνέει και να οδηγεί!