Β΄ Ὕπνος καί ἐγκέφαλος
Ὁ ὕπνος ἀποτελεῖ μιά πολύπλοκη φυσιολογική διαδικασία πού ἐμφανίζεται σέ ὅλο τό ζωικό βασίλειο καί παίζει ἕναν ἐνεργῆ καί βασικό ρόλο στή ζωή μας. Ἀποτελεῖ ρυθμιστικό παράγοντα τῆς βιολογικῆς ὑγείας καί τῆς ψυχολογικῆς μας κατάστασης. Εἶναι ἀπαραίτητος γιά πολλές ζωτικές λειτουργίες, ὅπως ἡ ἀνάπτυξη, ἡ ἐξοικονόμηση ἐνέργειας, ἡ κάθαρση τῶν ἀποβλήτων τοῦ ἐγκεφάλου, ἡ ρύθμιση τῶν ὁρμονῶν. Ὁ ὕπνος εἶναι ἕνα ἀπό τά μυστήρια τῆς ζωῆς. Γνωρίζετε ὅτι εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικός γιά τήν ὑγεία τοῦ ἐγκεφάλου;
Ὁ ὕπνος παίζει σημαντικό ρόλο στή λειτουργία τοῦ ἐγκεφάλου, διαμορφώνοντας νέα μονοπάτια ἐπεξεργασίας πληροφοριῶν. Ἔρευνες ἔχουν δείξει ὅτι ὁ ἐπαρκής καί σωστός ὕπνος εἶναι ἀπολύτως καθοριστικός γιά τή νοητική λειτουργία καί τήν πνευματική ὀξύτητα. Βοηθᾶ στή βελτίωση τῆς μνήμης καί τῆς μάθησης, αὐξάνει τήν προσοχή καί τή δημιουργικότητα καί βοηθᾶ στή λήψη ἀποφάσεων.
Ὅταν ἕνα ἄτομο ἔχει ἀνεπαρκῆ ὕπνο, συμβαίνουν ἀλλαγές στόν ἐγκέφαλο, οἱ ὁποῖες μεταβάλλουν τή δραστηριότητα καί τή λειτουργία του, μέ ἀποτέλεσμα νά ἐμφανίζονται δυσκολίες στή λήψη ἀποφάσεων, στήν ἐπίλυση προβλημάτων, στόν ἔλεγχο τῶν συναισθημάτων καί στήν ἀντιμετώπιση προβλημάτων τῆς καθημερινότητας. Ἡ ἔλλειψη ὕπνου ἤ καί ἀντίθετα ὁ ὑπερβολικός ὕπνος μπορεῖ νά αὐξήσουν τόν κίνδυνο ἐμφάνισης ὁρισμένων ψυχικῶν ἀσθενειῶν, ὅπως ἡ κατάθλιψη καί τό ἄγχος, οἱ διαταραχές συμπεριφορᾶς καί ἡ αὐτοκτονία. Ἡ ἀντιμετώπιση προβλημάτων ὕπνου μπορεῖ νά βοηθήσει στή βελτίωση τῶν συνθηκῶν ψυχικῆς ὑγείας.
Ὁ ὕπνος εἶναι μιά λειτουργία συχνά παραμελημένη. Μέσα στήν τεχνοκρατική καί ἠλεκτρονική ἐποχή μας ἡ μείωση τοῦ ὕπνου, ἡ κατάργησή του ἤ ἡ «ἀναστροφή τοῦ ὕπνου» (κοιμᾶμαι τή μέρα, ξενυχτάω τή νύχτα) γίνεται θυσία στόν βωμό τῆς παραγωγικότητας ἤ καί τῆς νυκτερινῆς διασκέδασης καί ὁδηγεῖ σέ ὀλέθρια ἀποτελέσματα.
Σύμφωνα μέ νέα δεδομένα (Ἰούλιος 2024, τῆς European Sleep Research Society καί τῆς European Αcademy of Neurology), ὁ ὕπνος δέν ἀποτελεῖ ἁπλῶς μιά φυσική ἀνάγκη «ἀνάπαυσης σώματος καί ψυχῆς». Συσχετίζεται πλέον μέ τήν παρουσία σοβαρῶν νευρολογικῶν ἀσθενειῶν.
Θέλουμε νά βελτιώσουμε τή γνωστική μας λειτουργία, νά μειώσουμε τήν πιθανότητα ἐκφυλιστικῶν ἀσθενειῶν ὅπως ἡ ἄνοια, νά βοηθήσουμε στήν ἀπώλεια βάρους, νά βελτιώσουμε τή διάθεση καί τήν παραγωγικότητά μας; Χρειαζόμαστε σωστό καί ποιοτικό ὕπνο!
Ὁ ἐγκέφαλός μας δέν κοιμᾶται ποτέ. Ἀκόμα καί ὅταν τά φῶτα σβήνουν, ὁ ἐγκέφαλός μας παραμένει ἄσβηστος καί ἀκατάπαυστα δουλεύει. Κατά τή διάρκεια τοῦ ὕπνου ἀναπτύσσει εἰδικούς μηχανισμούς, γιά νά «νοικοκυρευτεῖ» ἀπό τήν ἀκαταστασία πού προκλήθηκε κατά τήν ἡμερήσια δραστηριότητα. Ἕνα εἰδικό σύστημα «καθαρισμοῦ» (γνωστό ὡς γλυμφατικό σύστημα, λόγῳ τῆς ὁμοιότητας μέ τό λεμφικό σύστημα) ἐπιτρέπει τή ροή τοῦ ἐγκεφαλονωτιαίου ὑγροῦ (ὑγρό τοῦ ἐγκεφάλου) νά καθαρίσει τά ἀπόβλητα. Σάν νά περνᾶ μιά ἠλεκτρική σκούπα πού τόν ἀπαλλάσσει ἀπό περιττά σκουπίδια. Ὁ ὕπνος βοηθᾶ στήν ἀπομάκρυνση τῶν τοξινῶν καί μεταβολικῶν ἀποβλήτων πού συσσωρεύονται στόν ἐγκέφαλο κατά τή διάρκεια τῶν κανονικῶν καθημερινῶν δραστηριοτήτων. Τό βῆτα-ἀμυλοειδές, μιά πρωτεΐνη πού σχετίζεται μέ τή νόσο τοῦ Ἀλτσχάιμερ, εἶναι μιά τέτοια τοξίνη. Ἡ βελτίωση τοῦ ὕπνου θά μποροῦσε νά χρησιμεύσει ὡς νευροπροστατευτική στρατηγική, καθυστερώντας δυνητικά τήν ἐμφάνιση νευροεκφυλιστικῶν ἀσθενειῶν, ὅπως τή νόσο τοῦ Ἀλτσχάιμερ ἤ τή νόσο Πάρκινσον.
Ὁ ὕπνος συμβάλλει ἐπίσης στή διατήρηση τῆς ἰσορροπίας τῶν ὁρμονῶν στό σῶμα (ὅπως ἡ γκρελίνη καί ἡ λεπτίνη), οἱ ὁποῖες ρυθμίζουν τά αἰσθήματα πείνας καί πληρότητας καί αὐτό πιθανόν ἐξηγεῖ τή σχέση μεταξύ ἀνεπαρκοῦς ὕπνου καί αὐξημένου κινδύνου παχυσαρκίας. Ἄλλες ὁρμόνες, ὅπως ἡ ἰνσουλίνη, ἡ ὁποία εἶναι ὑπεύθυνη γιά τή ρύθμιση τῆς γλυκόζης στό αἷμα, ἀλλάζουν ἐπίσης καί μπορεῖ νά ὁδηγήσουν σέ αὔξηση τοῦ ἐπιπέδου σακχάρου. Γιά τόν λόγο αὐτό, ἡ χρόνια ἀνεπάρκεια ὕπνου συνδέεται ἐπίσης μέ ὑψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακῶν παθήσεων, ἐγκεφαλικῶν ἐπεισοδίων, διαβήτη καί νεφρικῆς νόσου.
Οἱ διαδικασίες ἀνάπτυξης ἐμπλέκονται πολύπλοκα μέ τόν ὕπνο. Γνωστή ἡ παροιμία τοῦ λαοῦ μας: «Ὁ ὕπνος τρέφει τά παιδιά». Ὁ βαθύς ὕπνος ἐνεργοποιεῖ τήν ἀπελευθέρωση αὐξητικῶν ὁρμονῶν, πού προάγουν τήν ἀνάπτυξη, ἐνισχύουν τή μυϊκή μάζα καί ἐπιδιορθώνουν τά κύτταρα καί τούς ἱστούς τοῦ σώματος.
Τό ἀνοσοποιητικό σύστημα βασίζεται ἐπίσης σέ ἐπαρκῆ ποσότητα καί ποιότητα ὕπνου καί ἡ ἔλλειψή του συνδέεται μέ δυσκολία καταπολέμησης λοιμώξεων καί αὐξημένο κίνδυνο ἀσθένειας.
Ἐπιπλέον, ὁ ὕπνος εἶναι ἕνας ἰσχυρός καθοριστικός παράγοντας τῆς παραγωγικότητας κατά τή διάρκεια τῆς ἡμέρας στή δουλειά ἤ στίς σπουδές. Τά ἄτομα πού δέν ἔχουν ἐπαρκῆ ὕπνο συχνά χρειάζονται περισσότερο χρόνο γιά νά ὁλοκληρώσουν τίς ἐργασίες τους, εἶναι πιό πιθανό νά κάνουν λάθη καί ἔχουν πιό ἀργό χρόνο ἀντίδρασης.
Τελικά, παρόλο πού ὁ βιολογικός σκοπός του παραμένει ἀκόμα καί σήμερα ἀνεξερεύνητο μυστήριο, ὁ ὕπνος ἀποτελεῖ μία σύνθετη καί δυναμική διαδικασία ἀπαραίτητη γιά τή σωματική, ψυχική καί νοητική μας ὑγεία. Εἶναι ἕνα ἀνέξοδο καί ἀναγκαῖο μαξιλάρι γιά τήν εὐεξία μας.
Γεωργία Δερετζῆ
Νευρολόγος
"Ἀπολύτρωσις",
Τεῡχος Ὀκτωβρίου, 2025